O’zbekiston Respublikasining makroiqtisodiy ko’rsatkichlari tahlili

 

 

1.2. Makroiqtisodiy tahlil va MHTning roli 

Makroiqtisodiy tahlil turli iqtisodiy о‘zgaruvchilar orasidagi funksional о‘zaro aloqalarning parmetrlarini baholashdan iborat. Makroiqtisodiy tahlil о‘tkazilganda ijtimoiyiqtisodiy jarayonlarni modellashtirish keng qо‘llaniladi. Makroiqtisodiy tahlilning vositalari quyidagi modellardir: ekonmetrik, vaqtli qatorlar, imitatsion, umumiy muvozanat. Yuqorida aytilgan modellar milliy hisoblar tizimi doirasida joriy, о‘zgarmas narxlarda о‘sish va qо‘shimcha о‘sishning sur’atlarida tuziladi. Milliy Hisoblar Tizimi makroiqtisodiy hisoblarning, aktiv va passiv balanslarning hamda jadvallarning mantiqiy ketma ket, butun tо‘plamidan iborat. Ularning asosida xalqaro darajada kelishilgan qator tushunchalar, tasniflar va hisoblar qoidalari yotadi. Hisoblarning kompleks tizimi iqtisodiy tahlil, qaror 
qabul qilish va siyosat, ishlab chiqarish maqsadlari tо‘g‘ri keladigan shaklda 
iqtisodiy ma’lumotlarni tuzish va berish imkonini beradi. 
MHT makroiqtisodiy ma’lumotlarni qayta ishlash va ularni makroiqtisodiy 
tahlil ehtiyojlari uchun kerakli shaklga tizimli ravishda keltirishga imkon beruvchi 


buxgalteriya hisobining tizimi sifatida ishlab chiqilgan. U milliy iqtisodiyot 
kо‘rsatkichlari tahlilida, baholashda va monitoringida muhim rol о‘ynovchi 
axborotning uzluksiz oqimini tashkil etish uchun xalqaro hamjamiyat tan olgan 
asosdan iborat. 


1.3. Makroiqtisodiy tahlildan foydalanish sohalari 
1. Makroiqtisodiy tahlil.
2. Turli davrlar uchun ma’lumotlarning solishtirma tahlili.
3. Mamlakatlararo yoki о‘zaro tahlil.
Turli mamlakatlar bо‘yicha ma’lumotlarni taqqoslash. MHT xalqaro 
tashkilotlar tomonidan foydalaniladi, ta’riflanish va tasniflanishning tegishli 
xalqaro andozalarga tо‘g‘ri keladigan ma’lumotlarni berishga imkon beradi. Bu 
ma’lumotlar asosida XVFga a’zo mamlakatlarining kvotalarini hisoblashda 
imtiyozli yordamga huquqlar haqida qarorlar qabul qilinadi. Umuman olganda, 
mamlakatlararo tahlil turli mamlakatlardagi iqtisodiy holatni taqqoslash uchun 
qо‘llaniladi. 
Bunday taqqoslash ishlab chiqarish hajmi kо‘rsatkichlarini umumiy 
valyutada о‘tkazishni talab qiladi. Amaliyotda YAIMning milliy valyutadagi 
ma’lumotlarni о‘tkazish bozor kurslarida amalga oshiriladi. Bu ayirboshlash qayta 
hisoblash maqbul bо‘ladi, agar bozor (yoki rasmiy) ayirboshlash kurslari tegishli 
mamlakatlarda taqqoslanadigan mamlakalardagi tovarlar va xizmatlarning о‘rta 
tortilgan narxlar nisbatlariga teng bо‘lsa. Bu о‘zaro aloqani xarid qobiliyatining 
Pariteti- HQPdan keskin farq qilishi mumkin, bu esa YAIMning ulush 
koeffitsiyentlarida о‘zgarishlarga va demak, taqqoslashda sistematik xatoga olib 
keladi. 

Markaziy rejalashtirishda pirovard ishlab chiqarish hajmini baholash uchun 

boshqa tizim – Moddiy Mahsulot Tizimi (MMT) ishlab chiqarish, uning 
doirasida ishlab chiqarish yalpi hajmi kо‘rsatkichi bо‘lib moddiy ishlab 

chiqarishning sof mahsuloti xizmat qilgan. MMTning MHTdan asosiy farqi 

shundaki, MMTda amortizatsiya va nomoddiy xizmatlar sektorining qо‘shilgan 
qiymati hisobga olinmagan. 
MHTda iqtisodiyotning 5 ta asosiy sektori farqlanadi: uy xо‘jaliklari,