O'zbekiston Respublikasining qonuni lotin yozuviga asoslangan o'zbek alifbosini joriy etish to'g'risida

UNDOSHLARNING TALAFFUZI VA YOZILISHI
ASSIMILATSlYA, DISSIMILATSIYA, JARANGSIZLASHISH, METATEZA VA BOSHQA FONETIK HODISALAR
Nutq jarayonida tovushlarni ketma-ket keltirish yoii bilan turli xil ma'noli birliklarni hosil qilamiz. Masalan, t-o-sh, b-o-sh, q-o-l.
Yuqoridagi so'zlar tarkibidagi tovushlar alohida-alohida emas, balki uzluksiz talaffuz qilinadi, so'zlar uzluksiz talaf­fuz qilinganda, uning tarkibidagi bir tovush hali toiiq talaf­fuz qilinmay turib, nutq a'zolari ikkinchisiga tayyorlanib turadi. Natijada tovushlar zanjiri vujudga keladi. Talaffuz qulayligiga intilish harakati tufayli nutq jarayo­nida tovushlar zanjirida turli fonetik o'zgarishlar ro'y be­radi.
Masalan, oq so'zi asosiga -gach qo'shimchasini qo'shsak, asos oxiridagi chuqur til orqa q dan so'ng til orqa g undoshi kelib, chuqur til orqa tovushidan til orqa tovushiga birdaniga o'tishi qiyinlashadi. Talaffuz noqulayli-gi vujudga keladi. Ana shu noqulaylikni bartaraf qilish, qulay-likka erishish uchun ikkinchi tovush ham chuqur til orqa tovushiga aylantiriladi.
Solishtiring: oqqach, soqqani, ekkani kabi.
Nutq jarayonida talaffuz qulayligiga erishish harakati tufayli ketma-ket kelayotgan tovushlarning o'zaro ta'siri natijasida o'zgarishlarga uchrashi fonetik hodisalar deyiladi. Fonetik hodisalar unlilarga ham, undoshlarga ham taalluq-lidir.
SO'Z BOSHI, SO'Z O'RTASI VA OXIRIDA UNDOSHLARNING ISHLATILISHI, ULARNING IMLOSI
O'zbekcha so'zlarning fonetik tuzilishidagi o'ziga xoslik shundaki, so'zning boshida ketma-ket ikki undosh bir joyda kelmaydi. Shuningdek, so'zning oxirida ham st (ost, ust), It (yilt, milt), rt (to'rt, turt, qurt) kabi qo'sh undoshlardan tashqari, boshqa undoshlar yonma-yon kelmaydi.
Traktor, stakan, stol kabi so'z boshida qo'sh undosh kelgan so'zlar ovro'pa tillaridan kirib kelgan so'zlardir. So'zlarning bunday tovush tuzilishi tilimizga xos boi-maganligi uchun ham, qo'sh undoshlar orasida, ba'zan oldida bir unli qo'shilib ikki bo'g'inga ajratilgan holda talaffuz qilinadi (tiraktir, istakan, istol kabi), lekin ular asl holatida yoziladi {traktor, stakan, stol kabi).
So'z oxirida qo'sh undosh kelgan go'sht, musht (sht), daraxt, baxt fxt), barg (rg) kabi so'zlar esa, asosan, fors-tojik tilidan o'tgan. Bunday so'zlarda yonma-yon kelgan undoshlardan biri talaffuzda tushirib qoldiriladi. Yozuvda yonma-yon kelgan undoshlar saqlanadi.
Talaffuzda: Yozuvda:
go'sh go'sht
mush musht
farzan farzand