O’zbekiston Respubliksi Oliy va o’rta maxsusu ta’lim vazirligi Denov tadbirkorlik va pedogogika insituti

Differentsial renta I yerning tabiiy unumdorligi bilan bog`liq bo’lgan, sanoat markazlariga, bozorlarga va aloqa ywllariga yaqin joylashgan serunum yer uchastkalarida vujudga keladi. Chunki bunday yer uchastkalarida sarf-xarajatlar darajasi unumdorligi past, bozorlardan, shaharlardan va markaziy yo’llardan uzoq joylashgan yer uchastkalari mahsulot birligiga to’g`ri keladigan xarajatga nisbatan kam bo’ladi. Differentsial renta I ning hosil bwlishini shartli misol yordamida ko’rib chiqamiz (1-jadval).

1-jadval. Differentsial renta I ning hosil bwlishi

Yer uchast-kasi	Ijti-moiy ishlab chiqarish xarajat-lari (swm)	O’rtacha foyda (swm)	Ijti-moiy qiymat (swm)	Yalpi mahsu-lot (tonna)	Mahsu-lotning indivi-dual qiymati (swm)	Ijti-moiy qiymat – bozor narxi (swm)	Yalpi sotil-gan mahsu-lot (swm)	Dif-feren-tsial renta I (swm)
A	8000	2000	10000	20	500	500	10000	-
B	8000	2000	10000	25	400	500	12500	2500
V	8000	2000	10000	30	333	500	15000	5000

Biz jadvalda bir miqdorga ega bwlgan, lekin hosildorligi turlicha, uch xil er uchastkasini (xo’jalikni) misol qilib oldik. Misolimizdagi bu uch xil er uchastkalaridan olingan mahsulotning ijtimoiy qiymati bir xil, ya`ni 10000 swmni tashkil qiladi. Yalpi hosildorlik A uchastkasida 20 tonna, B va V uchastkalarda 25 va 30 tonnani tashkil qiladi. Har bir uchastkadan turlicha hosil olinganligi tufayli ularda etkazilgan mahsulotlarning individual qiymati ham turlicha bo’lib chiqadi. Ya`ni, A uchastkasida har bir mahsulot birligining qiymati 500 so’m bo’lsa, B uchastkasida 400 swm, V uchastkasida esa 333 somni tashkil qiladi. Qishloq xo’jaligi mahsulotlari sifati yomon uchastkada etishtirilgan mahsulot narxida sotiladi (misolimizda 500 so’m). Natijada yomon yer uchastkasi (A) o’zining yakka ishlab chiqarish xarajatlarini qoplash va foyda olish imkoniga ega bo’ladi. O’rtacha (B) va yaxshi (V) yer uchastkalarida esa yomon yer uchastkasi (A)ga nisbatan 2500 va 5000 so’m miqdorda qwshimcha daromad olinadi. Bu olingan qwshimcha daromad erning tabiiy unumdorligi bilan bog`liq bo’lgan differentsial renta I ni tashkil qiladi.