O’zbekiston respulikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi farg’ona davlat universiteti tarix fakulteti

Tarqatma material
TURKISTONDA MILLIY-HUDUDIY DAVLAT CHEGARALANISHI - Turkiston xalqlarini azaliy birligi va yaxlitligini barbod qilish maqsadida Moskva bolsheviklari tomonidan 192 1925 yillarda o‘tkazilgan tadbir. “Ular bo‘lib tashla va hukmronlik qil!” shioriga amal qi Turkiston o‘lkasidagi tarixi, dini, madaniyati va taqdiri mushtarak bo‘lgan xalqlarni biridan ajratib har biriga mustaqil Respublika maqomini berib ular ustidan nazora mustahkamlash uchun amalga oshirilgan siyosat edi. Mahalliy davlat arboblari (T.Risqulo S.Xo‘janov, S.AsfandiyoroB) larning Turkiston yagona, bir butun va uning yaxlitligini buzi maqsadga muvofiq emas deb Moskvaga bir necha bor murojaat qilishlariga qaram ularning tashabbuslari inobatga olinmadi. Milliy hududiy chegaralanish natijasi Turkistonda O‘zbekiston Sovet Sotsialistik Respublikasi (O‘zSSR), Turkmaniston Sov Sotsialistik Respublikasi (TSSR), keyinroq esa Tojikiston, Qirg‘iziston va Qozog‘ist Avtonom Sovet Sotsialistik Respublikalari tashkil etildi.
O‘ZBEKISTON SSR - 1924-1925 yillarda Moskva ko‘rsatmasi bilan o‘tkazilgan ma’muriy-hududiy davlat chegaralanishi oqibatida 1925 yil 13 fevralda Buxoroda Umumo‘zbek sovetlarining I quriltoyida O‘zbekiston Sovet Sotsialistik Respublikasi tashkil etiladi. 1927, 1937 va 1978 yillarda qabul qilingan O‘zSSR Konstitutsiyalarida O‘zbekistonnning davlat mustaqilligi, o‘z taqdirini o‘zi belgilash huquqlari yozib qo‘yilgan bo‘lsada, O‘zbekistonning siyosiy, iqtisodiy va ma’naviy hayoti to‘liq “Markaz” va Kompartiya nazoratiga olindi. SHuning uchun ham O‘zSSR mavjud bo‘lgan 1925-1991 yillar tarixshunoslikda qaramlik yillari deb yuritiladi
TOTALITARIZM (lot. totalis – butun, hammasi, to‘la) – bir shaxs, ijtimoiy sinf yo guruhning (masalan, harbiylar guruhi) yakkahokimligiga so‘zsiz bo‘ysunishga asoslanga vaqtincha va o‘tkinchi siyosiy tartib, davlatni boshqarish shakllaridan biri. Totalitar davl boshqaruv shakli joriy qilingan mamlakatlarda jamiyat hayotining barcha sohalari ustidan davlat hokimiyat organlari to‘liq nazorati o‘rnatiladi. Siyosiy erkinliklar bo‘g‘ilib, omma axborot vositalariga senzura (davlat nazorati) o‘rnatiladi. Erkin fikr ta’qiqlanadi va qatag‘on qilinadi. Nazariy asarlarda, targ‘ibot va tashviqot vositalarida sotsializm tarixda erkin, demokratik, huquqiy va xalqparvar jamiyat deyilgan bo‘lsa ham, hayot esa aksi bo’lgan.