O’zbekiston tabiatini shakllantiruvchi omillar. O’zbekiston hududining orografik tuzilishi

Nurota-Turkiston tog` sistemasi O’zbekistonning janubi-sharqida joylashgan. 
O’zbekistonda Turkiston tizmasining faqat g`arbiy chekka qismi va uning davomi 
hisoblangan, uncha baland bo’lmagan Nurota tog`ining tarmoqlari joylashgan. 
Sistemaga kiruvchi tog`larning mutlaq balandligi uning sharqida Morguzar tizmasida 
3000 metrdan oshadi, g`arbida Nurota tarmog`i-Aqtog`da esa 2000 metrni tashkil 
etadi. Bu tog`lar unchalik parchalanib ketmagan, ayrim tizmalar unchalik katta 
bo’lmagan tog` oraligi botiqlari bilan bir-birlaridan ajralgan. G`allaorol Qo’ytosh, 
Nurota tog` oraligi botiqlari relefi to’lqinsimon o’r-qirli, tog` oldi tekisliklariga 
o’xshaydi va mutlaq balandligi g`arbida 800 metrdan sharqiga tomon 400 metrgacha 
pasayib boradi. 
Turkiston tizmasining Farg`ona vodiysidagi shimoliy yonbag`ri keng, kichik 
tog` tarmoqlaridan, qiya tekisliklardan, chuqur daryo vodiylaridan iborat. Tizmaning 
janubiy yonbag`ri qisqa, u Zarafshon vodiysi ustidan tik ko’tarilib turadi. Turkiston 
tizmasi Sangzor daryosining boshlanish joyida ikkita tarmoqqa, shimoli-g`arbga 
yo’nalgan Morguzar, g`arbga cho’zilgan Chumqor tog`lariga bo’linadi. 
Nurota tog`lari baland bo’lmagan tizmalardan iborat bo’lib, uning eng baland 
yeri - Hayotboshi cho’qqisining mutlaq balndligi 2169 metrga yetadi. Bu tizmaning 
shimoliy yonbag`ri qambar, tik, kichik daryolar va juda ko’p quruq soylar bilan 
parchalangan, asosan toshloqlardan iborat, janubiy yonbag`ri esa unga nisbatan 
qiyaroq, kam parchalangan. Zarafshon vodiysiga asta-sekin pasayib boradi. Tog` 
tepalarida yalangliklar ko’p. 
Hisor-Zarafshon sistemasi Turkiston-Nurota tog` sistemasining janubida 
joylashgan. Bu sistemaga kiruvchi tog` tizmalari chuqur o’yilganligi, eroziyaning 
kuchliligi, tepa qismining qoyaligi, yonbag`irlarining asimmetrikligi, doimiy va 
vaqtincha oqar suvlar bilan parchalanganligi bilan boshqa tog` sistemalaridan ajralib 
turadilar.
Hisor-Zarafshon sistemasiga kiruvchi tog`lar orasida eng balandi Hisor tizmasi 
hisoblanadi. Uning eng baland cho’qqisi Hazrati Sultonning mutlaq balandligi 4643 
m. Hisor tizmasining janubiy yonbag`ri keng, tog` oldi qiyaliklari va platolari ko’p. 
Ularni daryo vodiylari kesib o’tgan. Hisor tizmasidan janubi-g`arbga tomon 
Boysuntog`, Yakkabog`, G`uzor, Ko’hitangtog`, Surxontog`, Bobotog` tizmalari 
tarqalgan. Bu tizmalarda qoyali yonbag`irlarni chuqur vodiylar kesib o’tgan. 
Ko’hitangtog`ning g`arbiy yonbag`rida karst relefi shakllari keng tarqalgan. 
O’zbekistonga Zarafshon tizmasining g`arbiy tarmoqlari kirib kelgan. Bular 
Chaqilkalon va Qoratepa tog`lari bo’lib, Chakilqalon Taxtaqoracha davonidan 
sharqda, Qoratepa esa g`arbda joylashgan. Chakilqalonning eng baland cho’qqisi 

---

43 
2388 m, tog`ning suvayirg`ichi qoyali, janubiy yonbag`ri juda tik, qoyali, bu yerda 
nurash natijasida hosil bo’lgan sochilma jinslar-qurumlar ko’p. Shimoliy yonbag`ri 
tog` o’rmonlari bilan qoplangan. 
Qoratepa tog`lari ancha past va yassi tog` tarmoqlaridan iborat bo’lib, eng 
baland cho’qqisi-Kamqo’tonning balandligi 2197 m. 
Zarafshon tizmasining eng g`arbiy qismi uncha baland bo’lmagan Ziyovuddin-
Zirabuloq tog`laridan iborat. Bu tog`larning balandligi 400-600m bo’lib, eng baland 
cho’qqisi 1115 metr, suvayirg`ichi ancha tekis, tik qoyalar deyarli uchramaydi.