O’zbekiston tabiatini shakllantiruvchi omillar. O’zbekiston hududining orografik tuzilishi

Zarafshon tog` oraligi botig`i Nurota va Zarafshon tog` tizmalari oralig`ida 
joylashgan. U uch tomondan tog`lar bilan o’ralgan. Zarafshon botig`ining uzunligi 
180 km.ga, kengligi 10-60 km.ga teng bo’lib, tubi shimoli-g`arbga tomon asta 
pasayib boradi. Botiqning mutlaq balandligi janubi-sharqida 720 m.ni, shimoli-
g`arbida 280 m.ni tashkil etadi. Botiq g`arbda Hazora darasi orqali Qizilqum bilan 
tutashgan.
Zarafshon vodiysi botiqning o’rtasida joylashgan, kengligi 10-30 km. Eng katta 
maydonni qayirdan 7-10 m yuqorida joylashgan 2-terrasa egallaydi. 3-terrasaning 2-
terrasadan balandligi 10-18 m keladigan tik jarliklar bilan ajralib turadi. Bu terrasa 
yuqori tomonida o’r-qir relyefli tog` oldi tekisliklari bilan asta-sekin qo’shilib ketadi. 
Botiqning sharqiy qismini Zarafshon daryosining konussimon yoyilmasi egallagan. 
Kitob-Shahrisabz botig`i Hisor va Zarafshon tizmalaridan ajralib chiqqan 
tarmoqlar orasida joylashgan. U g`arbga tomon kengaya boradi, tubi to’lqinsimon 
tekislikdan iborat bo’lib, bu tekislik g`arbga va o’z markaziga tomon pasayib boradi. 
Tekislikni juda ko’p daryo vodiylari, quruq soy va o’zanlar kesib o’tib, parchalab 
yuborgan. Janubi-sharqda tekislik asta-sekin ko’tarilib borib, Hisor tog`ining past 
tarmoqlariga tutashib ketadi. 
Surxondaryo tog` oraligi botig`i Boysun va Bobotog` tizmalari orasida 
joylashgan. Shimoli-sharqdan janubi-g`arbga cho’zilgan va janubda Amudaryo 
vodiysiga tutashgan. Botiq keng, yuzasi to’lqinsimon, ayrim erlarda zinapoyali. Botiq 
markazga va janubi-g`arbiga tomon pasayib boradigan tekislikdir. Uning deyarli 
o’rtasida Surxondaryo vodiysi joylashgan. Uning kengligi 3-5 km. 1 va 2qterrasalari 
yaxshi rivojlangan va ko’zga yaqqol tashlanib turadi. Surxondaryoning qayir usti 
uchinchi va to’rtinchi terrasalari uncha katta maydonlarni egallamaydi va ularning 
nisbiy balandligi 4-10 va 10-20 metrni tashkil etadi. Vodiyning mutlaq balandligi 
tog`dan chiqish erida 700 metrni, Amudaryo vodiysiga tutashgan yerida 300 metrni 
tashkil etadi. Botiqning g`arbida Surxondaryoning irmoqlari konussimon yirik 
yoyilmalar hosil qilgan. Sherobod daryosi yoyilmasini daryo irmoqlari kesib o’tib, 20 
metr chuqurlikkacha o’yib yuborgan. Janubda Surxondaryo vodiysi Amudaryo 
vodiysini kesib o’tib balandligi 22 metrgacha bo’lgan ostona (jarlik) hosil qilgan. 
Botiqning janubida tog` oldi tekisliklarida balandligi 100 metrgacha bo’lgan 

---

45 
Xovdog`, Uchqizil, Kokayti, Oqtog` balandliklari bor. Botiqning janubi-sharqiy 
qismi qum massividan iborat. 
Shimoliy va Janubiy Nurota tog`lari orasida G`allaorol, Qo’ytosh, Nurota, 
Arnasoy tog` oraligi botiqlari joylashgan. Ular respublikamizdagi boshqa ko’pchilik 
botiqlardan daryo vodiylarining yo’qligi bilan ajralib turadi. Faqat G`allaorol 
botig`ida Sangzor daryosining uncha katta bo’lmagan terrasalari mavjud. Boshqa 
botiqlarda relef to’lqinsimon tekisliklardan iborat. Bu botiqlarning mutlaq balandligi 
sharqida 800 metrdan g`arbida 400 metrgacha pasayib boradi.