O’zbekiston tarixi 7-sinf

8.1469-yili Sulton Husayn Hirotni egallagach, Navoiyni o'z huzuriga taklif etadi. Alisherni u dastlab qanday lavozimga tayinlaydi?
A.Vazir lavozimiga B.Muhrdorlik lavozimiga C.Kitobxonachi lavozimiga D.Dodxoh lavozimiga
9.Sulton Husayn Boyqaro Amir Temurning qaysi o'g'lining avlodi sanaladi?
A. Jahongir Mirzo B.Umarshayx Mirzo C.Mironshoh Mirzo D.Shohrux Mirzo
10.Mo'g'ullar davrida buzib tashlangan Murg'ob daryosining bosh to'g'oni — Sultonband kim tomonidan qayta tiklanadi?
A.Abu Said B.Husayin Boyqaro C.Shohruh D.Abulqosim Bobur


III.Yangi mavzu bayoni:
Mamlakatda tez-tez sodir bo‘lib turadigan o‘zaro ichki urushlarga qaramasdan, XV asrda ham Movarounnahr va Xuroson qishloqlarida birmuncha obodonchilik ishlari amalga oshirildi. Xususiy sohibkorlarning dashtliklarda yangi yerlarni o‘zlashtirish, kanallar qazib, bog‘ ko‘kartirish va qarovsiz qolgan tashlandiq yerlarni sug‘orib, obod etish kabi mehnatlari qo‘llab- quvvatlanadi. Hatto bunday sohibkorlar bir-ikki yil davomida hamma soliq va to‘lovlardan ozod etiladi.
Yirik sug‘orish inshootlari barpo etilib, dehqonchilik maydonlarining suv ta’minoti tubdan yaxshilanadi. Eng yirik sug‘orish ishlaridan biri Samarqand vohasida Zarafshon daryosidan bosh­langan Darg‘om anhoridan chiqarilgan qadimgi Angor kanali tiklandi. Bu kanal orqali kam suvli Qashqadaryo vohasiga qo‘shimcha suv chiqariladi.
Ulug‘bek hukmronlik qilgan davrda Buxoro vohasining janubi sharqiy chegarasiga yondashgan Somonchuq dashtiga suv chiqarilib, yangi yerlar o‘zlashtiriladi. Murg‘ob daryosining bosh to‘g‘oni - Sultonbandning Shohrux tomonidan tiklanishi va sug‘orish tarmoqlarining loyqadan tozalanishi tufayli Marv shahri va Murg‘ob vohasining suv ta’minoti tubdan yaxshilanadi. Sulton Husayn Mirzo hukmronlik qilgan davrda esa uning tashabbusi bilan Marviruddan yangi kanal chiqarilib, kattagina yer maydoni sug‘orilib obod etiladi.
Alisher Navoiyning tashabbusi bilan Tus viloyatining yuqori qismida Turuqband suv ombori qurdiriladi. O‘n farsax (60-70 km) uzunlikda maxsus kanal qazdirilib, Turuqband suv omborida jamg‘arilgan suv Mashhadga olib kelinadi. Natijada Mashhad suv bilan ta’min etilib, shahar atrofidagi yerlarga suv chiqariladi va obod etiladi.
Xo‘jalikning iqtisodiy hayotida, ayniqsa, yaylov chorvachiligi: yilqichilik, tuyachilik hamda qoramolchilik muhim o‘rin tutgan.
Yer egaligi XV asr davomida Movarounnahr va Xurosonda avvalgidek yer va mulkchilikning asosan to‘rt shakldagi «mulki devoniy» - davlat yerlari, «mulk» - xususiy yerlar, «mulki vaqf» - madrasa va masjidlar tasarrufidagi yerlar va nihoyat «jamoa yer­lari» bo‘lgan. Sug‘oriladigan yerlarning eng katta qismi davlat mulki hisoblangan. Bu yerlarga avvalgidek mamlakat hukmdori sulton yoki amirlar egalik qilardi.
Temuriylar davrida davlat yerlarini «suyurg‘ol» tarzida in’om qilish keng tarqaladi. Suyurg‘ol egalari tobeligini kuchaytirish maqsadida markaziy hokimiyat ba’zan ular tasarrufidagi yer maydonlarini qisqartirar yoki ularning haq-huquqlarini cheklab, bo‘ysunmagan taqdirda suyurg‘ol huquqidan mahrum etilar va boshqa shaxsga berilar edi.
Bu davrda bosh hukmdor tomonidan yirik mulk egalariga yaxshi xizmati uchun tarxonlik yorlig‘i berish an’anaga aylanadi. Tarxonlik yorlig‘ini olgan mulkdorlar barcha soliq, to‘lov va majburiyatlardan ozod qilingan. Tarxonlik yorlig‘i odatda amir­lar, beklar, saroy amaldorlari, sayyidlar va boshqa yuqori tabaqa vakillariga berilgan. Bunday yorliqni olgan mulkdor ismiga «tarxon» martabasi qo‘shib aytilgan.
XV asrda ham avvalgi davrlardagidek juda ko‘p yer va suv masjid, madrasa, xonaqoh, maqbara va mozorlarga biriktirilib, bunday yerlar «mulki vaqf» deb atalgan. Odatda yer va suvdan tashqari ko‘plab do‘kon, korxona, tegirmon, objuvoz, bozor rastalari, karvonsaroylar ham vaqf qilinib, ulardan tushgan daromad masjid, madrasa, tabiblar uyi va xonaqohlarning ta’miri, jihozi, mutavalli, mudarris, tabib va talabalarga beriladigan nafaqalar hamda langarxona (musofirxona) va shifoxonalarning kundalik xarjlari uchun sarf etilgan.
Sug‘orma dehqonchilik yerlaridan oli­nadigan asosiy soliq «xiroj» deb atal­gan. Xiroj mahsulot yoki pul bilan to‘langan. U hosilga va yerning unumdorligiga qarab belgilangan. Chunonchi, daryo va bu- loq suvlari bilan sug‘oriladigan obikor yerlardan xiroj hosilning uchdan bir qismi (33%) miqdorida olingan. Lalmikor yerlardan hosilning oltidan bir, ya’ni 16,5% dan to sakkizdan bir, ya’ni 12,5% miqdorida soliq undirilgan.
Mulk yerlarining bir qismidan «ushr», ya’ni hosilning o‘n- dan bir qismi (10%) miqdorida soliq olingan. Bunday yerlar odatda zamonasining ilm-fani, ma’rifati va ma’naviy hayotida muhim nufuzga ega bo‘lgan ulamolar va mashoyixlar tasarrufida bo‘lgan. Chorva mollaridan qirqdan bir, ya’ni 2,5% miqdorida zakot olingan.
Asosiy soliqlardan tashqari mahalliy aholi begor ishlarida ham qatnashganlar. Begorda qatnashgan har bir kishi ishlash uchun kerakli asbob-uskuna va yetarli yemaklarni o‘zi bilan olib kelishi lozim bo‘lgan.