O'zbekiston tarixi

partiyasi MQsining 1925-yil 30 iyundagi maxfiy ko„rgazmasi bu fikmi 
tasdiqlaydi: «Bosmachilaming rahnamolarini: Ibrohimbekni, Rah- mon 
dodxoni, Ismatni yo„q qilish uchun bizga o„z xohishi bilan taslim boigan 
ishonchli yigitlardan maxsus gumh tuzilsin»
2
. 
Bu ko„rsatma SSSR OGPUsining 0„rta Osiyodagi vakolatli muxtor 
boiimi qarori sifatida tegishli Inqilobiy Qo„mitaga yuborildi. Shundan so„ng 
Dushanbe, Koiob, Qo„rg„ontepa viloyatlarida harbiy 
punktlarini va hatto Dushanba shahrini bolsheviklardan tortib ham oldi. Ammo qizil 
askarlar, Glende Freyzer bergan ma’lumotlarga qaraganda, shahardan chekinish paytida 50 
ming kishini qilichdan o‘tkazib ketganlar. 1926-yilda o‘z mujohid yigitlari bilan 
Afg‘onistonga o‘tib ketishga majbur boidi. Ibrohimbek Qobul shahriga yaqin Qal’ai Fatuda 
birmuncha vaqt Sayid Olimxon bilan birga istiqomat qildi. Afg'oniston hukumati unga har 
oyda ming rupiya, Buxoro amiri esa besh yuz rupiya nafaqa ajratadi. Keyinchalik 
Afg'oniston taxtiga Nodirxon kelgach (1929- yilda) muhojirlar bilan Afg'oniston lashkarlari 
o‘rtasida birodarkushlik urushi kelib chiqdi. Behuda qon to‘kilishidan charchagan 
Ibrohimbek 1931-yilda o‘z vataniga qaytib keladi va ixtiyoriy sur’atda sho'rolarga taslim 
boidi.
1
«0‘zbekiston adabiyoti va san’ati» gazeti, 1992-yil 17-aprel. 
2
«Oila va jamiyat» gazetasi, 1992-yil 19-may. 
268

---

holat joriy etildi. 1925-yil 13-avgustda uchta sotqin musulmon yigitlari 
o„zbek qo„rboshchisi Ismatbekning boshini kesib, Kulob harbiy gamizoniga 
keltirdilar. 0„sha yili 16 avgustda 0„zbekiston tarkibidagi Tojikiston Muxtor 
Inqilobiy Qo„mita qilgan sotqinligi uchun uch qotilning har birini besh yuz 
tillodan sadaqa bilan taqdirladi. Mukofotlar tantanali sur‟atda topshirildi. 
Ismatbek qo„rboshining boshini qizil askarlar tayoq uchiga suqib olib, 
qishloqma-qishloq yurib, mitinglar uyushtirib, namoyish etdilar. 
Bu shum xabardan voqif boigan Ibrohimbek dahshatga tushadi, Allohga 
talpinadi va qotillar, sotqinlardan qasos olishga qaror qiladi. Buni quyidagi 
hujjat yorqin isbotlaydi: 
«Birodarlarim Abdullabek biy dodho, Haydarqul biy, Hazrat Muftiy 
Sudur! 
Birodarlar, Sizlar yuborgan shum xabar menga yetib keldi: jigarbandim 
Ismatbek dodho yirtqichlar qoiida qiymalanib oidirilganini eshitib, beadad 
qayg„uga botdim - dunyo ko„zimga zimiston ko„rinib ketdi. 
Yo, Ollohim, yolg„iz 0„zingga siginib edim-ku! Seni xojam deb edim-
ku! Shunchalik bebaxtmanmi yo?... La ilaho illollohu Muhammadir-
Rasulilloh! Tik turib erdim - qaddim bukildi, oitirib erdim - boshim xam 
boidi, tufroqqa yotib erdim - bovurim ezildi! Ollohim, marhamatingni darig
1
tutma! Ollohim, men bebaxtga madad bergil!... (keyingi bir necha jumla suv 
tomchisidanmi, o„chib ketgan; aftidan ko„z yosh tomgan boisa kerak. - Izoh 
13-o„qchi korpus qoshidagi maxsus boiim tarjimoni qalamiga mansub). 
Birodarlar, askarlaringizni safga tizingiz-da, bir yoqadan bosh chiqarib, 
qonxo„rlar ustiga yurish qilingiz! Har bir qishloqda shahidlar uchun qasos 
olingiz! Hukumatga ko„mak bergan ulamo boisa ham, fuqaro boisa ham qatl 
etingiz! Kimki, «Sovet» nomini tilga olsa bas, to„xtovsiz qatl etilsin! 
Kofirparastlaming uylari vayron qilinsin! Bundan tashqari, Eshoni Sudurdan 
sotqinlami jazolash, qatl qilish uchun fatvo olingiz! 
Maiumotlarga qaraganda, Ismatbekni uch kishi o„rtaga olib qiymalab 
oidirgan ekan. 0„sha qotillaming avlodlari, jamiki qarindosh-urugiari ham 
oiimga mahkumdir! 
Mujohidlar bilan Koiobdan Qizildasht va Kungurt qadar, Sangalak 
togidan Sarsarak va Sabiston qadar ot olib o„tingiz! Islomiy butunlik va 
ittihod yoiiga g„ov boigan xoinlar, kofirlar qilichdan o„tkazilsin! Tokim, 
musulmonlar hayotiga qarshi qaratilgan 
269

---

har bir tajovuz, xiyonat bejavob qolmayajagini murtad kimsalar, yovuz 
niyatli yaloqxo„rlar bilib qo„ysinlar! 
Assalomu alaykum! 
1344 hijriy! 
Muhammad Ibrohimbekning katta va kichik muhri bosilgan»
1
. 
Bunday vahshiylikdan dahshatga kelgan Ibrohimbek qizil askarlarga 
sotilgan yigitlaming qishlog„iga o„t qoladi. Muhammad Ibrohimbek 
hayotidan bunday misollami ko„plab keltirish mumkin. 
Shu bois uning o„z ixtiyori bilan sho'rolarga taslim boiishi bolsheviklar 
uchun zo„r quvonch va tantana boigan edi. Cheksiz shodligu quvonchini 
qalbiga sig„dira olmagan bolsheviklar hukumati 1931-yil 3-iyulda «Pravda 
Vostoka» gazetasi orqali jamoatchilikka murojaatnoma eion qildi: 
«Sho„ro hukumatining ashaddiy dushmani, mustabid oq podsho va 
Buxoro amirining muxlisi, Sho„ro Tojikistonidagi ishchi- dehqonlaming 
raqibi, tojik xalqi milliy boyligining o„g„risi qoiga tushirildi. U endi 
qilmishiga yarasha jazolanadi! Kommunistik ehtirom bilan, VKP (b) MQ 
ning 0„rta Osiyodagi boiimi». Ha, Muhammad Ibrohimbek Laqay o„z 
soddadilligi tufayli yirtqich bo„rilar galasidan najot kutdi va bu 
soddadillikning qurboni boidi. Bolsheviklar hukumati 1932-yil 31-avgustda 
uni qatl etdi. Ibrohimbekka nisbatan sho„ro hukumatining nafrati shu 
darajada kuchli boigan ediki, u mansub laqay urug„i eldoshlari muttasil 
ta‟qib ostiga olindi. Hatto Laqay zotli otlar ham mutlaqo qirib tashlandi. 
Qalbida Vatan va millat tuyg„usi boigan har bir turkistonlik eldoshlar bu 
voqealardan tegishli ongli xulosa chiqarmoqlari ham farz ham qarzdir. 
Sharqiy Buxoro ozodlik va milliy istiqlol kurashining yuksak 
cho„qqilarga ko„tarilishi turkiy xalqlaming qardoshi, turk millatining asl 
farzandi Anvar Poshsho (1881—1922-yillar) nomi va faoliyati bilan 
bogiiqdir. U Turkiyadagi «Yosh turklar» harakat asoschilaridan biridir. 
«Ittihod va taraqqiy» partiyasiga asos solgan. Turkiyada 1918-yilda «Yosh 
turklar» hokimiyati ag'darilgach mamlakatda vujudga kelgan siyosiy 
tanglikka bardosh beraolmadi. Anvar Poshsho o„zining yaqin do„stlari Tal‟at 
va Jamol bilan birga Germaniyaga ketadi. 
Turkiyadagi «uch kit» (dengiz nahangi)laridan biri boigan, katta 
1