O'zbekiston tarixi

' «Sovet 0‘zbekistoni» gazetasi, 1982-yil 22-dekabr. 
2
 
0‘zbekiston SSR Konstitutsiyasi (Asosiy qonuni). - Т.: 0‘zbekiston, 1998, 22-bet. 
594

---

latchilik siyosatining mohiyati nimalardan iborat? Awalo shu narsa 
diqqatga loyiqki, 0„zbekiston «suveren» respublika sifatida siyosiy, 
iqtisodiy va madaniy sohalarda hech qanday haq-huquqlarga ega 
bo„lmagan u batamom Moskvaga qaram edi. Mamlakatda ijtimoiy- 
siyosiy hayotning hamma sohalarida ruslashtirish siyosati olib borildi.
Yuqoridagi mavzularda ta‟kidlanganidek, Stalin 1929-1940- yillarda 
o'zbek tilining asosiga zarba bergan boisa, 1950-yilda uni boshqa tillar 
qatori oiimga mahkum etdi. «Xalqlar otasi»ning «Pravda» gazetasidagi 
hukmnomasida shunday so„zlar bor: «Ikki tilning bir-biriga qo„shiluvi 
oqibatida yangi uchinchi bir til paydo boiadi, deb o„ylash mutlaqo 
xatodir... Aslida esa qo„shiluv natijasida bir til g„olib kelib, o„z so„z 
boyligini saqlab qoladi va kelajakda o'zining tabiiy oqimi bilan 
rivojlanadi, ikkinchi til esa asta-sekin o„z sifatini yo„qotib borib, oxir-
oqibatda oiishga mahkum boiadi».
I. 
Stalin o„z hukmini: «Rus tili hamisha g„alaba qozonib kelgan»' 
deb yakunlaydi. Ana shu strategik siyosat til siyosatining yo„nalishini 
belgiladi. Davlat idora ishlari rus tilida yuritildi.
Nafaqat xalqaro, umumittifoq va respublika miqyosidagi sim- 
pozium, anjuman va konferensiyalar, balki 0„zbekistonning o„zida 
tashkilot, korxona, idora va hatto mahallalarda oiadigan oddiy majlislar 
va yig„inlar ham unda rusiyzabon millatlar vakillari ishtirok etmayotgan 
boisa-da, rus tilida o„tkazilishi an‟anaga aylanib qoldi. 0„zbek tili ilmiy 
tadqiqot tili sifatida o„z o'mini allaqachon yo„qotganligini aytmasa ham 
boiadi. Xullas, o„zbek tili o„z makonida - 0„zbekistonda ikkinchi darajali 
tilga, oila tiliga aylanib qoldi. Birgina «Говорит Ташкент» 
(«Toshkentdan gapiramiz») gazetasi 1970-yilda 1 million nusxada chop 
etilgan boisa, shundan 600 ming (60%) nusxasi rus tilida va faqat 300-
400 ming
2
(30- 40%) o„zbek tilida edi, xolos. Holbuki, o„zbeklar 
0„zbekistonda 73 foizdan ortiqni tashkil etganlar.
1961- 
yilda 0„zbekistonning Toshkent, Samarqand va Buxoro 
kabi shaharlarini 5 kun aylangan ingliz polkovnigi Uiler o„z taassurotlari 
bilan o„rtoqlashar ekan: «Toshkent aholisining 50 foizdan ortigi ruslar» 
ekanligini, «kitob magazinlarida o„zbek tilidagi kitoblaming kamligi»ni, 
«rus klassik va hozirgi zamon