O'zbekiston va Koreyada migratsiya: Hozirgi holat va muammolar

Monetar siyosat
Yuqorida ta’kidlanganidek, Markaziy bank yuqori inflyatsiyani jilovlash hamda moliyaviy barqarorlikni ta’minlash maqsadida nisbatan qattiq monetar siyosat yuritib kelmoqda. Regulyator qattiq monetar siyosat yuritish orqali asosiy foiz stavkasi (qayta
moliyalashtirish stavkasi) hamda inflyatsiya o‘rtasidagi ijobiy farqni saqlab kelmoqda.
Ma’lumot uchun: yumshoq monetar siyosat — bu markaziy bank tomonidan iqtisodiyotga qo‘shimcha stimul berish maqsadida pul massasini oshirishga qaratilgan siyosat bo‘lib, asosan asosiy foiz stavkasini pasaytirish orqali amalga oshiriladi. Ko‘plab davlatlar inqiroz arafasida foiz stavkalarini tushirish orqali iqtisodiyotga stimul berishni maqsad qiladi. Nisbatan qattiq monetar siyosat esa
inflyatsiyaga qarshi kurash maqsadida yuritiladigan siyosat bo‘lib, asosiy foiz stavkasining oshirilishi hamda inflyatsiya darajasi bilan asosiy foiz stavkasi o‘rtasida ma’lum darajada ijobiy farqni saqlab turishni nazarda tutadi. Boshqacha aytganda, Markaziy bank yuqori inflyatsiyaga qarshi kurashish hamda iqtisodiyotni «sovutish» maqsadida asosiy foiz
stavkasini inflyatsiyadan bir muncha yuqori darajada ushlab turibdi. Xususan, 2019 yilda asosiy stavka hamda inflyatsiya o‘rtasidagi farq 0,8 foizni tashkil etgan bo‘lsa, 2022 yil yakuniga kelib mazkur farq 2,7 foizni tashkil etdi.
Qattiq monetar siyosat tashqi savdo va tashqi savdo defitsitiga qanday ta’sir ko‘rsatishi mumkin? Qattiq monetar siyosat vositasida asosiy foiz stavkasining nisbatan yuqori saqlab turilishi o‘z-o‘zidan mamlakatda pul massasi o‘sishini sekinlashtiradi. Pul massasi o‘sishining sekinlashishi valyuta kursining oshishiga — milliy valyutaning boshqa valyutalarga nisbatan qadri ortib borishiga sabab bo‘ladi. Xususan, 2022 yil noyabr oyi holatiga real valyuta kursi, turli terbranishlardan so‘ng, 2019 yil bilan taqqoslaganda 7 foizga balandroq bo‘lgan. Ta’kidlash joizki, milliy valyutaning real almashinuv kursi 2019 yildan keyingi davrda biron marta 100 foizdan, ya’ni 2019 yil sentabr oyidagi darajadan pastga tushmagan. Bu esa, boshqa shartlar o‘zgarmagan holda, eksport tovarlarining hamkor davlatlarda qimmatroq bo‘lib qolishiga va, tabiiyki, ularning raqobatbardoshligi pasayishiga olib keladi. Ichki bozorda esa, aksincha, import tovarlarning narxi arzonlashadi. Ya’ni, real valyuta kursining o‘zgarishi (boshqa shartlar o‘zgarmagan holda) mahalliy tovarlarni jahon bozorida 2019 yildagiga qaraganda 7 foizga qimmatroq, import tovarlarini ichki bozorda 7 foizga arzonroq qilib qo‘ygan. Bu holat o‘z-o‘zidan tashqi savdo defitsitining o‘sishiga
olib keladi.
Ma’lumot uchun: tashqi savdoning o‘zgarishiga nominal valyuta kursining o‘zgarishi emas, balki real valyuta kursining o‘zgarishi ta’sir o‘tkazadi. Nominal valyuta kursi — bu Markaziy bank tomonidan e’lon qilib boriladigan kunlik valyutalar kursi. Real valyuta kursi esa ikki davlat o‘rtasidagi narx o‘zgarishini ham inobatga oladi. Aynan ikki davlat o‘rtasidagi narx o‘zgarishini inobatga olganligi nuqtai nazaridan real valyuta kursi ikki davlat o‘rtasidagi savdo hajmining o‘zgarishiga ta’sir o‘tkazadi. Fiskal siyosat;budjet xarajatlarining oshishi yoki kamayishi tashqi savdo hajmiga mamlakatdagi yalpi talabning o‘sishi yoki qisqarishi orqali ta’sir qiladi. Xususan, budjet xarajatlarining (transfertlar bilan birga) oshishi yalpi talabni rag‘batlantiradi. Yalpi talabning o‘sishi, o‘z navbatida, import tovarlariga bo‘lgan talab hajmida ham o‘sishga olib keladi. O‘zbekistonda so‘nggi yillarda budjet xarajatlarning muntazam oshib borayotganligi kuzatilmoqda. Aytaylik, YAIM daromad sifatida qaralsa, uning tarkibida davlat xarajatlarining hissasi yildan-yilga ortib bormoqda.Raqamlarga murojaat qilsak, konsolidatsiyalashgan budjet xarajatlarining YAIMdagi ulushi 2016 yilda 23,8 foizni tashkil etgani holda, hozirgi kunga kelib mazkur ko‘rsatkich 35 foizga yetganligini ko‘rish mumkin. Ta’kidlash joizki, bu davrda budjet defitsiti ham muttasil o‘sib borgan.
Pul-kredit siyosati - bu davlatning markaziy banki tomonidan pul taklifini nazorat qilish jarayoni.Bu bir necha usul bilan amalga oshirilishi mumkin, lekin ko'pincha bu foiz stavkalari orqali amalga oshiriladi. Markaziy bank iqtisodiyotni rag'batlantirish yoki sekinlashtirish uchun foiz stavkalarini ko'tarishi yoki tushirishi mumkin.Federal zaxira tizimi yalpi ichki mahsulot (YaIM), ishsizlik va inflyatsiya kabi turli ko'rsatkichlar asosida iqtisodiyotni kengaytirish yoki qisqartirish yoki qilmaslik to'g'risida qaror qabul qiladi.Iqtisodiyotni rag'batlantirishdan maqsad YaIMni yaxshilashdir. Shu bilan birga, ko'proq cheklovli pul-kredit siyosati hozirgi yoki kelajakda inflyatsiyani boshqarish uchun iqtisodiyotni sekinlashtirishga qaratilgan.Fiskal siyosat hukumat tomonidan soliqqa tortish va xarajatlarni tavsiflaydi. Buning yordamida davlat tomonidan soliqlar va/yoki pul xarajatlarini oshirish yoki kamaytirish orqali iqtisodiyotga ta'sir ko'rsatish mumkin.Bundan tashqari, mamlakat uchun muvozanatli byudjetni yaratishga harakat qilish va saqlash uchun ham foydalanish mumkin.Fiskal siyosatning ba'zi keng tarqalgan misollari quyidagilardan iborat: federal daromad solig'i stavkalarini oshirish, davlat dasturlariga davlat xarajatlarini ko'paytirish, ayrim turdagi daromadlar uchun soliqlarni oshirish/kamaytirish (ya'ni, kapital o'sishi) va davlat transfert to'lovlarini (faollik) kamaytirish.Moliyaviy organlarga qarshi.Federal rezerv pul-kredit organi hisoblanadi, Prezident va Kongress esa soliq va xarajatlar choralari orqali fiskal siyosat qarorlarini qabul qilish uchun javobgardir.Ikki siyosat bir-biriga bog'langan: pul-kredit siyosati hukumatning moliyaviy siyosati maqsadlariga mos kelsagina samarali bo'lishi mumkin.Misol uchun, agar Federal zaxira iqtisodiyotdagi xarajatlarni ko'paytirmoqchi bo'lsa, u Prezident va Kongressdan soliqlarni kamaytirish yoki davlat xarajatlarini oshirishga rozi bo'lishi kerak.Boshqa tomondan, agar Federal zaxira iqtisodiyotdagi xarajatlarni kamaytirmoqchi bo'lsa, u Prezident va Kongressdan soliqlarni oshirish yoki davlat xarajatlarini kamaytirishga rozi bo'lishi kerak.Pul-kredit va fiskal siyosatning farqi;
1.Pul-kredit va fiskal siyosat o'zaro bog'liq bo'lsa-da, ular iqtisodiyotni boshqarishning ikki xil usulidir.
2.Pul-kredit siyosati pul massasini nazorat qilishga qaratilgan, fiskal siyosat esa hukumat tomonidan soliq va xarajatlarni nazorat qilishga qaratilgan.
3.Pul-kredit siyosati fiskal siyosat maqsadlariga mos kelganda eng samarali ishlaydi. Biroq, amaldorlar pul-kredit organlariga ta'sir qilish uchun fiskal siyosatdan ehtiyot bo'lishlari kerak, chunki bu inflyatsiyaning qochib ketishiga olib kelishi mumkin.
Misol uchun, agar mamlakatning markaziy banki foiz stavkalarini yanada pasaytirish orqali iqtisodiyotni rag'batlantirishni istasa, Prezident va Kongress ko'proq pul sarflashga qaror qilishi mumkin.Ammo bu inflyatsiyaning qochib ketishiga olib keladigan bo'lsa, markaziy bank stavkalarni yana oshirishi kerak, bu esa retsessiya yoki hatto tushkunlikka olib kelishi mumkin.Shunga o'xshab, fiskal siyosat 2008 yilgi Buyuk turg'unlikdan beri unchalik samarali emas edi, chunki ko'plab hukumatlar ekspansion pul-kredit siyosatiga mos keladigan siyosatni amalga oshira olmadilar.Misol uchun, markaziy bank iqtisodiyotni rag'batlantirishga harakat qilgani uchun ba'zi mamlakatlar soliqlarni oshirdi yoki xarajatlarni qisqartirdi. Boshqa hollarda, ba'zi davlatlar hech qanday fiskal rag'batlantirishni umuman amalga oshira olmadilar, chunki stavkalar markaziy bank tomonidan past darajada ushlab turilgan.Fiskal va pul-kredit siyosatini tushunish nima uchun muhim?Fuqarolar va siyosatchilar uchun pul-kredit va fiskal siyosat o'rtasidagi farqni tushunish juda muhim, chunki ular iqtisodiy o'sish va barqarorlikka sezilarli ta'sir ko'rsatishi mumkin.
Fuqarolar uchun o'z hukumatini samarali byudjet siyosatini ishlab chiqish uchun javobgarlikka tortish muhimdir. Siyosat ishlab chiquvchilar uchun esa iqtisodiyotni boshqarishda ikkala siyosatdan ham to‘g‘ri foydalana olish muhimdir.Pastki chiziq
Moliyaviy va pul-kredit siyosati o'zaro bog'liq, ammo iqtisodiyotni boshqarishning turli usullari.Pul-kredit siyosati asosiy e'tibor pul taklifini nazorat qilishga qaratilgan bo'lsa, fiskal siyosat hukumat tomonidan soliq va xarajatlarni nazorat qilishga qaratilgan. Bu siyosatlar bir-biriga bog'langan bo'lib, ularning har biri boshqasi ham samarali bo'lishi uchun samarali bo'lishi kerak.Va nihoyat, fuqarolar va siyosatchilar uchun ushbu siyosatlar iqtisodiyotni boshqarishda qanday ishlashini tushunishlari muhimdir.Muhim siyosat va pul-kredit siyosati haqida tez-tez so'raladigan savollarMoliyaviy siyosat va pul-kredit siyosati o'rtasidagi farq nima?
Fiskal siyosat - bu iqtisodiy faoliyat va umumiy makroiqtisodiy sharoitlarga ta'sir ko'rsatadigan soliqqa tortish, xarajatlar va byudjetlashtirishga hukumatning yondashuvidir. Pul-kredit siyosati - bu inflyatsiya, bandlik va iqtisodiy o'sish kabi natijalarga ta'sir qilish uchun markaziy banklar tomonidan pul massasi va foiz stavkalarini boshqarish.
Fiskal siyosat qanday amalga oshiriladi?
Fiskal siyosat odatda davlat xarajatlari va soliqqa tortish darajasidagi o'zgarishlar orqali amalga oshiriladi; bu qarorlar Kongress yoki Parlament kabi hukumatning qonun chiqaruvchi tarmog'i tomonidan qabul qilinadi.
Pul-kredit siyosatini kim boshqaradi?
Pul-kredit siyosati markaziy banklar tomonidan boshqariladi,