Өзбекстан республикасы жоқары ҳӘм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги

Тема-r` №айта ислеп шы2ары7 поцессинде пулды4 роли. Экономиканы4 81р 3ыйлы моделлеринде пулды4 5згешеликлери.
(w саат лекция, w саат 1мелий)
q. №айта 5ндири7 процессинде пулды4 роли.
w. Пул роли характеристикасында2ы айырмашылы3лар.
e. Экономиканы4 81р 3ыйлы моделлеринде пул ролини4 5згешеликлери.

Пулды4 роли ж1мийетти4 ра7ажланы7ында 81м онда2ы экономикалы3 процесслерге т1сиринде, та2ы да оны4 3оланылы7ында характерленеди. Пулды4 ке4нен 81м оны4 м1млекетти4 ра7ажланы7ына т1сири к1рханаларды4 5злерини4 5нимлерин 5злери ушын емес, ал бас3а 3арыйдарлар ушын шы2арып, оларды пул2а саты7ына тийкарланады. Бас3аша айт3анда, 5ндирилген 5ним товар формасында ислеп шы2ары7 процессини4 3атнасы7шылары арасында 81м товарларды сатып алы7шылар арасында товар-пул 3атнаслары 31липлеседи.

Пулды4 роли 1сиресе товар2а ба8а белгилегенде к5ринеди.Базар 3атнасы3ларында бул сумма товар 3унынан келип шы2ады. Товар ба8асына талап 81м усыныс, конкуренция, оны4 сапсы 8.т.б. к5плеген факторлар т1сир етеди.
Сондай-а3 пул обороты процессинде улкен 18мийетке ийе. Бунда пул 5зини4 айланыс 3уралы 81м т5ле7 3уралы функциясын ат3арады.
Пулды4 роли экономиканы4 ра7ажланы7 ш1раятларыны4 5згери7и менен 5згерип барады. Базар экономикасына 5ти7де оны4 роли к6шейип барады. Инфляцмя процессинде пулды4 роли азайып 3алады.
Пул к1рханаларды4 хожалы3 81рекетинде, м1млекетлик органларды4 7азыйпаларында, адамларды4 3ызы2ы7шылы2ын арттыры7да, 5ндирис н1тийжелилигин асыры7да, ресурсларды тежемли 3олланы7да 18мийетли роль ойнайды.
Бас3а м1млекетлер менен экономикалы3 3аинсы3ларда пул 18мийетли роль ойнайды. Бунда пул экспорт 81м импорт операцияларын ба8ала7 ушын 81м бул операциялардан пайданы аны3ла7 ушын 81м пул есабы ушын 3олланылады.
Жо3арыда2ылардан келип шы2ып, экономиканы4 ра7ажланы7 н1тийжелилигин асыры7 ушын пулды4 ролин к6шейти7 илажлары 5ткерили7и керек. Бул м3сетте инфляцияны бир 31липлестири7, пулды4 3олланы7 сферасын ке4ейттири7, пул массасыны4 талап обороты менен байланысын к6шейттири7 илажлары к5риледи.
Пулды4 сатып алы7 у3ыплылы2ында к5ринету2ын пул бирлигини4 тура3лылы2ына ериси7 керек. Т5ле7ди4 пул обороты менен т1мийнлени7и 81м о2ан бол2ан талап бир-бирине с1йкес болы7ы керек.
w
Пулды4 пайда болы7ы, оны4 т6рлерини4 5згериси 81м экономикада2ы ролини4 к6шейи7и оны4 мазмуныны4 81м 3олланы7 м6мкиншилигини4 5згери7ине алып келди. Оборотта2ы пул саныны4 к5бейи7и пул 5зини4 функциясын дурыс ат3ар2ан 7а3ытта ба8а д1режеси 5згерисине т1сир етпейди. Себеби арты3 пул 21зийнеге кетип з1р6р 7а3тында оборот3а 3айт3ан. Ал пул 5зини4 функциясын дурыс орынламаса керисинше бол2ан.
M*V= P*Q

M - айланыста2ы пул саны

V - пул айланысы тезлиги
P - товарларды4 орташа ба8асы
Q - товарлар саны

Формулада V 81м Q бир 31липте болып, ал M 5згериси менен P 5згериси. Я2ный айланыста2ы пул массасыны4 5згери7и ба8а д1режесин белгилеген.

Англичан экономисти Филлипс ба8а 5згериси халы3ты4 жумыс пенен т1мийнлени7инен 81м бу2ан с1йкес ис 8а3ы д1режесинен байланыслы деп есапла2ан 81м бул Филлипс иймеги деп аталады. Буннан ба8а2а т5ле7ге у3ыплы талап д1режеси т1сир етеди деген с5з.
Пул массасы теориясы тийкарында еки а2ым кейнсшилик 81м монетаризм пайда бол2ан.
Кейнсшилик т1репдарлары пул санын к5бейттири7 ма3сетке му7апы3 деп табады. Себеби бул 5ндирис 5си7ине м6мкиншилик ту7дырады деп к5рсетеди. Бира3, бул инфляция2а алып келген болар еди.
Монетаристлер пул эмиссиясын шегарала7 керек деп к5рсетеди. Себеби бул товарларды4 усынысын к5бейтеди деп к5рсетеди. Бира3, бул товарлар реализациясын азайтыр2ан болар еди.
Бул еки а2ымды да дурыс деп табы72а болмайды. *1р м1млекет 5зини4 ш1р-ш1раятына 3арап 5зини4 пул-кредит сиясатын ислеп шы2ы7ы керек.

e
Пулды4 роли экономиканы4 функцияларыны4 ба2дарына байланыслы 5згерислерге т6сип отырады. Административлик-командалы3 экономикада пул роли шегаралан2ан еди. Пул2а тек 2ана есап-китапты алып бары7 ушын ж1рдемши ролинде 3арал2ан. Бул методта 81р бир к1рхана2а жо3арыдан 5ним к5леми 81м ассортиментине план 3ойыл2ан. %нимге ба8а орайлы3 органлар т1репинен 3ойыл2ан. Бундай ба8алар талап 81м усыныс3а 3арап 5згермеген.

Базар экономикасында пул роли 5седи. Базар экономикасында товар 5ндири7шилер 81р 3ыйлы м6лк формасына 3арамастан 5ндирету2ын 5нимни4 81м сатату2ын 5нимни4 к5лемин 81м ассортиментин 5злери белгилейди.
Экономиканы4 81р 3ыйлы моделлеринде пул 5згешеликлери т5мендегилерден турады.
q. Хожалы3 81рекетин жа3сыландыры72а т1сиринде
w. %ним к5леминк5бейттири7ге 31режетлерди азайттыры72а м6мкиншилик ту7дыры7ын тийкарлан2ан ба8а 31липлеси7и ж1рдеминде 5ндиристи ра7ажландыры7да 81р 3ыйлы хожалы3 звеноларыны4 3ызы2ы7шылы2ын к6шейттири7ге
e. Пулды4 келип т6си7инен пул шы2ынларына байланыслы режим д6зи7де
r.%нимни4 сапасы, к5леми 81м ба8асын 3ада2ала7ды пул обороты процессинде 1мелге асыры7да.
Пулды 3олланы7 эффективлилиги тура3лы пул бирлигин 3олланы7да к5ринеди. Себеби бул инфляция процессин п1се4лестиреди.