O’zbekstan respublikasi joqari ha’m orta arnawli biLİmlendiRİw miNİstrliGİ

Áyyemgi Mesopatamiya hám Gretsiyada áyyemgi diniy isenimlerdiń qáliplesiwi hám tariyxiy tadriji. Misr menen derlik bir dawirlerde Dajla (Tigr) hám Frot (Evfrat) daryalari araliǵinda shumerler mámleketi payda bolǵan. Bul mámleket Óziniń joqari mádeniyati menen belgili edi. Eramizdan aldińǵi IV-III miń jillik ortasinda Shumerde qatań islep shiǵilan ilahiy tizim bar edi. Shumer mámleketiniń dini de kóp Qudaylikka tiykarlanǵan, hár bir qalasi óz qawender qudayina iye bolǵan. Soniń menen birge, olardiń Uliwma Qudaylari da bar edi. Olardiń isenimlerine góre, aspan Qudayi – Anu, jer Qudayi – Enlil, suw Qudayi – Enki yaki Ea, ay Qudayi – Nainar, quyash Qudayi – Utu hám basqa. Qudaylar áleminde Anu bas Quday esaplanǵan.
Ilohlar tábiattiń stixiya kúshlerin ifodalaganlar hám kóbinese kosmik jismler sipatinda súwretlengen.
Mesopatamiya tsivilizasiyasiniń kóplep Qudaylari alleqashan insan kórinisine kirgizilgen bolsa-da, Olardiń jetewi aspan sayyoralari timsalinda gewdelintirilgen. Shumerler, akkadlar hám bobilliklerdiń ápsanalarinda álemniń jaratilisi hám álemusımul topan haqqinda maǵliwmatlar bar. Bul ápsanaga binoan, jer hám aspandagi ómir ilahiy bulyruqlar tiykarinda keshedi. Olardiń islam Ráwiyatlarda kórsetiliwi bir dawirlerde bul xaliqlar arasinda jekke Qudayliq alg’a su’rilgenge usaydi. Musilman násiyat adepiyatlarinda bobilliklar turmisinnan alinǵan lavhalerdiń Uchrashi usi pikirge alip keledi.
Mesopatamiya tsivilizasiyasi astroatiyaniń keń rawajlanǵani menen áhmiyetli. Usıniń ushin bul mámleketlerdiń diniy tiziminde insanlardiń aspan jaratiwshilari menen óz ara múnásibetine ayriqsha áhmiyet beriledi. Bul diniy tizimler aspan sayyaralari vositalarida jerdegi hadiyselerdiń sebepleri hám kórinisin aniqlawga hám astrologiya, nujum ilimi járdeminde insan ómirin bashorat qiliwga háreket qilgan. QUyash Qudayi Utu, ay Qudayi Nannar (ol Enlilniń uli), muhabbat hám hasildarlik mábudasi Innar (bobilliklar hám assuriylar oni Ishtar degen), mángi tiri tabiyat hám ólip-tiriluwshi nababatni kórsetiwshi DUmuzi (bobilliklarda Tammuz) xaliq ichinde eń belgili hám hurmetli mábudlar edi. Uris, keseliuler hám ólim Qudayi Nergal Mars sayyarasi menen baylanǵan. Hár bir ilohga ayriqsha funksiyalar yuklangan. Máselen, Enlil` (Nippur qalasi homiysi) táǵdir Qudayi, qalalarin jaratiwshi, Diyqanshiliq ásbaplari (plug hám omoch)ni jaratqan Quday esaplanǵan.
Shumer eki dárya araliǵindagi jalǵiz mámleket emes edi. Shumerler qusaǵan akkadlar, bobilliklar hám ashurlar (assuriylar) dám-badam óz hukmRanliklarin órnatar, barliq dawirden sóń óz ornin basqasina bosatip berer edi. Eramizdan aldińǵi XX-XIX ásirlerde Mesopatamiya mámleketleri – FRot (Evfrat) Ustindegi Mari, Dajla (Tigr) daryasi etegindegi Ashur, Eshnunna mámleketleri ortasinda qirǵinbarot URislar kóp bolǵan. Usıniń ushin hám bul regionda hámiyshe diniy-isenim tiziminiń formasi ózgerip, Uyǵunlashib bargan: ayirim Qudaylar esten chiǵarilip, Olardiń waziypasi hám xizmetleri Olardiń ornina kelgen jańalarina ótkiziler, ibadatxanalar hám usıǵan maslastirilar edi.
Áyyemgi Grek (GResiya) dinleri haqqinda maǵliwmat beriwshi derekleri, jerleri áyyemgi grek dástanlari, grek filosof mutafakkirlariniń bizge jetip kelgen shiǵarmalari.
Áyyemgi grekler haywanlar timsollarin ilahiylestirgen. Ogiz timsali Birinshi órinda bolip, jilan timsalinda bolsa ilahiy kúsh iyesin túsinik qilip, bir qatar haywan hám quslardi ilahiylestirgen. Bul greklerde totemizm túsinikleri keń jayilǵaninan dárek beredi.
Ayyemgi greklerde Adam formasindagi Quday timsallari kóp Ushiraydi. Qudaylar kóbinshe hayal súwretinde bolǵan. Aydi da ilahiylestirgen. Taslar da ayirim tereklerde ilahiy kúsh bar dep esaplagan. ǵorlar hám Unsurlarga da diniy tus bergen.
Totemizm qusaǵan diniy túsiniklerdiń ayirim belgileri mirmadan xalıqiniń arqasinan tarqalganligi yaki jilan ayaq Kekroptiń Afina tiykarshisi ekenligi haqqindagi ápsanalarda bayan etilgen.
Áyyemgi awshiliqqa baylanisli merekeler, siyqirlilik Úrp-ádetleri hawa-rayi menen baylanisli bolǵan. Jawin shaqiriw merekeleri hám ótkerilgen. Grekler tábiatti orap turgan turli mayda Ruhlar: suw Ruhlari, ormon ilohlari-nayad, driad, taw Ruhlari qusaǵanlarga isengen. Greklerde áyyemgi ótmishte jamanliq keltiruwshi siyqirga isenim bar bolǵan. Ol jer asti qara kúshleri haqqindagi túsinikler menen baylanisli. Qaha’rli Gekata Qudayiniń ati menen kimdi joq qIlimaqshi bolsa ǵarǵap, ǵarǵis hám dua bad qiliw jawizlik merekeleri tárizinde bejerilgen. Jawiz siyqirlilik úlken áhmiyetke iye bólmagan.
Emlew hám muolaja qiliw islerinde grekler siyqirdan paydalanip, ol tabobat penen baylanisli Úrp-ádetler Uzaq saqlanǵan.