O’zbekstan respublikasi joqari ha’m orta arnawli biLİmlendiRİw miNİstrliGİ

Protestantizm.
1517 j Germaniyada shirkewdi reforma etiwshi talap etken’ ha’reket baslanadı. Bul ha’reket tarixg’a “Reformatsiya” atı menen kirgen. Ha’rekettin’’ jol basshısı Martin’ Lyuter katolıq shirkewin reforma qılıwdı talap etip Vittenberg qalasında 95 statyadan ibarat tezislerin bayan etedi. Lyuter Papanın’’ indulgentsiya jarlıqların qaraladın’ Germaniya shirkewin Rim papası qaramag’ınan shıg’arıwdı talap etti. 1525 jıl bul ha’reket diyqanlar feodal zulımına qarsı urısına aylandı. Diyqanlar ha’reketi knyazler, feodal ha’m ruxaniyler ta’repinen bastırıldı. 1526 j Shpeyer reyxstag’ı nemis lyuteri knyazları talabı menen ha’r bir nemis knyazi o’zi ha’m puqarası ushın qa’legen dindi saylaw xuqıqına iye eken’ligi haqqında qarar qabıl etti. Biraq 1529j 2 Shpeyer reyxstagi bul qarardı biyqar etti. Bug’an qarsı Germaniya bir neshe qalaları ha’m 5 knyazi narazılıq yag’nıy “Protest” bildirdi ha’m “Protestatsiya” hujjetke qol qoyıldı. Bul 5 knyazge protestanshılar dep at berildi. 1555 jıl bul knyazler Rim menen kelisim duzdi ha’m ol boyınsha endi ha’r bir knyaz o’z puqaraları menen qa’legen dini lyutershılıq yamasa katolitsizm tan’lap alıw xuqıqına iye boldı. Usı waqıttan baslap M.Lyuter Reformatsiyanın’’ ba’rshe ta’repdarları protestantlar, jaqa shirkew bolsa Protestant shirkew dep atala basladı. Solay etip, xristanlıqta wshinshi tiyqarg’ı ag’ım – Protestantizm payda boldı. XVI a’sir ortalarında Germaniyadan basqa Shveytsariya. Angliya,Shvetsiya. Daniya ha’m Norvegiya ma’mleketi ha’m katolitsizmnen shıqtı. Protestantlar katolıq ha’m pravoslavlardın’’ ulıwma xristianlıq taliymatın ta’n aldın’ biraq solar menen birge to’mendegi 3 jan’asha qag’ıydanı ja’riya etti.
1. Jeke isenim menen qanaatlanıw.
2. Dinge iseniwshi barlıq adamlar ruxaniy bolıw mumkinshiligi.
3. İnjildin’ joqarı abıroyı.
Joqarıda atap ko’rsetilgen xristian dininın’’ tarmaqlarınan basqa ja’nede ko’plegen kishi sektaları ha’m orın aladı. Ma’selen, XVI a’sirde Jan Kalvin (1509-1564) jan’adiniy bag’dar –kalvinizmnin’ tiyqarın saldı ha’m Kalvinnin’ “Xristian dinindegi ko’rsetpeler” atlı miyneti bul bag’dardın’ tiyqarı boldı. Basqa shirkew reformatorlarınan ayırmashılıg’ı Kalvin tiyqarg’ı dıqqatin’ İnjilge emes, al Tavrotqa qarattı. Ol absolyut tag’dir haqqındag’ı taliymatin’ islep shıqtı. Kalvinizmnin’ dawamshıları kalvinistler yamasa reformatorlar dep ataldı ha’m Shotlandiya. Gollandiya, Arqa Germaniya, Frantsiya, Angliyada ulken’ abıroy ha’m ta’sirge iye boldı. Kalvinistlik shirkewden ja’ne bir ag’ım Presveterianlik (greksheden “en’ eski”) kelip shıqtı ha’m onın’’ ta’repdarları Puritanlar dep ataldı. 1592 j Shotlandiya bul taliymattı tiyqarg’ı ideologiya sıpatin’da qabıl etti.
Anglichan shirkewi –Angliyanın’’ ma’mleketlik shirkewi 1534 jılı jergilıqli katolik shirkewi qarol Genrix Vhhh shirkew baslıg’ı dep ja’riyalandın’ yag’nıy shirkew qarol xa’kimiyatin’a boysındırıldı. XVI a’sirdin’ ortalarına kelip ibadatlardı anglichan tilinde alıp barıw ja’riyalandın’ postlar biyqar qılındı ruxaniyler uylenbew ma’jburiy bolmay qaldı. Protestantlar ta’liymatının’’ en’ ko’p sanlı dawamshıları baptistler Baptizm (grekshe “suwg’a sho’ktiriwi”) XVIII a’sir baslarında payda bolg’an bolıp, ha’zirgi kunde dunyanın’’ 130 ma’mleketin’de o’z ta’repdarlarına iye. Baptistler tek g’ana o’spirimlerdi shoqındırıwg’a alıp baradı. Baptistlerdin’ tiyqarg’ı qag’ıydası “Xesh kim sonın’’ ishinden’ ata-analar ha’m adam ushın birden-bir dindi tan’lay almaydı. Adam dindi a, lı ra’wishte o’zi ıxtiyar qılmag’ı za’ru’r”.
XIX a’sirdin’ 30 jıllarında, awır ekonomikalıq krizis ha’m ulıwma issizlıq da’wirinde Vilyam Miller 1782-1849 ta’repinen Adventistler (latin’sha-keliw) ha’reketin’in’ tiyqarı salındı. Adventistler bir neshe shirkewlerge bo’lingen bolıp, olardın’’ en’ ulken’i “jetin’shi kun adventistleri”. Olardın’’ tiyqarg’ı ideyası, İsanın’’ ekinshi ret jerge tusiwi ha’m insaniyattı qutqarıwı, shaytan ha’m onın’’ ta’repdarların joq etiwi. Olar adamlardı İsanı ku’tip alıw ushın jaqsı, a’depli bolıwg’a shaqıradı. Adventistler dindarlardan o’z da’ramatlarının’’ bir bo’legin shirkew esabına o’tkeriwdi ha’m tin’bastan propoganda islerin alıp barıwdı talap etedi. İsa payg’ambardın’ ekinshi ma’rtebe jerge qaytıwı haqqındag’ı boljaw Na’jat jolı dep esaplanadı.
Xristian dini XI a’sirden baslap Shıg’ısqa qaray jayıla basladın’ biraq ayrım aymaqlarda bul din bunnan da burın kirip kelgen. Ma’selen, 280 jıldaaq Talas(Merke) shirkewleri qurıp bitirilgen, Samarqandta (310 jıldan), Mervde (334 jıldan), Geratda (430jıldan), Xorezmde Marida ha’m Orta Aziya basqa qalalarında episkoplıqler bolg’an. Orta Aziyada İslamnın’’ en jayıwı da’wirinde bul eki din ortasındag’ı kelispewshilıqler xa’wij aldı. Biraq sog’an qaramastan X a’sirge shekem Samarqandta, Xorezmde Toshken’t walayatlarında xristianlıq orınları bolg’an xa’tte Beruniy jasag’an da’wirde ha’m (973-1056 jj) Mervde pravoslav metropoliyası bolg’an.
Ta’kirarlaw ushın sorawlar.
1. Xristianlıq qay jerde ha’m qashan payda boldı
2. İisus Xristos (İsa payg’ambar) kim bolg’an.
3. Xristianlıqtın’ qanday ag’ımlarg’a bo’lingen.
4. Xristianlıqtın’ muqaddes kitabı ne
5. Xristianlıqtın’ qanday sektaların bilesiz.
6. Orta Aziyag’a Xristian dini qashan kirip kelgen.