O’zbekstan respublikasi joqari ha’m orta arnawli biLİmlendiRİw miNİstrliGİ

3-Tema. A’yyemgi dinler: Yunon h’a’m Misr.
Jobası
1.A’yyemgi Yunon dinlerinde h’a’r-tu’rli h’aywanatlar tımsallarının’ ilah’iylesiwi.
2.Adam tu’rindegi quday ko’rinisleri.
3.Yunon diniy ko’z-qarasları.
4.Hasılzada qah’ramanlardı ilah’iylestiriw. Olimpiya, Zevs, Apollon, Gerakl, Artemida h’a’m basqa qudaylardın’ o’zgeshelikleri.


Tayansh so’zler: Germopol xudosi, Denderada, Matriarxal, Esxatologik, Gerakl.
Áyyemgi Misr dinleri. Áyyemgi Misr dinleri nomlardiń Qawender-Qudaylarina siyiniwǵa tiykarlanǵan. E. al. IV ásirde qáwimler nomlar dep atalgan. Nom Qudaylarǵa siyiniw juda Uzaq muddet dawam etkenligine qaramastan Óziniń áyyemgi ózgesheliklerin saqlap qalǵan. Hár bir qáwim óz Qudayina ibadat qiliw, oni qádirlew menen bir qatarda sol Quday menen qanday da ózgeshelik penen baylanisli bolǵan barliq haywandi hám qádirlegen hám oǵan siyinǵan. Olar ekewi yaki ayriqsha-ayriqsha formada zooantropomorf, yaǵniy Adam-haywan formasinda súwretlengen. Máselen, Elepántinda – qoyǵa, Denderada – siyirga, Siutda – shaǵakǵa, Germopolda – ibis (láylekke uqsas uzin ayaqli qus) hám paviańa (iyttumsıqq maymıl), al-Fayyum alabında – krokodilge, Bul bastista bolsa pishiqqa siyinǵan. Qubla Misrdiń áyyemgi birlesiwine tiykar bolǵan Nexenda kalxat hayal Qudayga, oǵan jaqin jaylasqan Naxabda suw nilufarina siyinǵan. Shim joqari Misr birlesiwiniń áyyemgi orayi Bultoda muqaddes jılanǵa, qońsi Pe jamáátinde pal hárresine siyinǵan.
Kórinip turǵanday-aq, Áyyemgi Misr dinlerinde kóbirek totemizm belgileri saqlanip qalǵan. Kópchilik izertlewshilerdiń aytqaninday, Misır totemizmi qáwim emes, bálki waqitsha bolǵan. Buǵan qaramay, Afrika etnografiyasi keltirgen isenimli daliller haywanlardi ullılaw hám olarǵa siyiniw ádetleri áweli málim bir qáwim arasinda bolip, keyin turaqlı qalǵanliginan dárek beredi.
Derlik hámme waqit Qawender-Qudaylarga siyiniw muqáddes esaplanǵan haywanǵa Adam formasin beriw menen kelip shiqqan. Máselen, pıshıq keyin pıshıq basli Bastet Qudayina, lashin – Gor Qudayina aylanǵan. Tataniń ibis basli, Anubistiń iyt basli, Sobektiń krokodil basli, Soxmettiń urǵashi jolbaris basli, Xatxor Qudayiniń siyir basli qilip súwretleniwi muqáddes haywanlardiń keyin ala yarim Adam-yarim haywan formasina kirgeninen dárek beredi.
Misr Qudaylari arasinda Nexebt, Xatxor, Neyt, Soxmet, Neftida qusaǵan kóp sanli hayal Qudaylariniń barligi Áyyemgi Misrda matriarxal múnásibetler kúshli bolǵanliginiń aqibetindedur.
Misrdiń birlesiw dáwirinen aldinraq pútkil Misrdiń Uliwma Qudaylari kulti júzege kelgenligin guzetiw mumkin. Eger qáwim Misrdiń birlestiriliwinde tiykarǵi órindi iyelese, sanda qapeneniń Qudayi uliwma mámleket qudayina aylanǵan.
Misrdiń Uliwma Qudaylari arasinda eń ayyemgilerinen biri lochin Gor Qudayi bolip, áweli oǵan Ierakonpol` hám Edfuda siyinǵan. Bul mintaqadan shiqqan Gorga siyinǵan patshalar Misrdiń áyyemgi birlestiriwshileri bolǵanlar (1-2-Dinastiya; e. al. Tórtinshi miń jillikniń oxiri). Olar óz qáwimviy Qudaylarin Uliwma Misr quyash Qudayina aylandirdi. Mámleket paytaxti Memfiske kóshirilgen waqitta (3-Dinastiya; e. al. 3000 y. atrofi) Misrdiń tiykarǵi Rasmiy Qudayi Ptax atli Memfis Qudayi bolip qaldi. E. al. 2700 jillar átirapinda 5-Dinastiya hákimiyat joqarisina kelgen paytta On (Geliopol`) qalasi menen baylanisli bolǵan Atum (Ra) Qudayi Misrdiń joqari Qudayina aylandi. 11-12-Dinastiyalar dáwirinde (e. al. 2100-1800 y. ) juda hám belgili bólmagan Amon Qudayi Uliwma Misır Qudaylariniń tiykarǵisina aylandi hám aldińgi joqari Quday Ra menen birlesip Amon-Ra atin aldi.
Mámlekettiń birlestiriliwi natijesinde waqit Qudaylar hám ekinshi dárejeli mábuldlarga aylanǵan. Germopol` Qudayi Tot (Ibis) alimlar hám kátipler Qawenderine, Sit Qudayi Anut o dúńya hukmdarina, Latopoldiń hayal Qudayi urıs Qudayina, Koptos Qudayi Min ajnabiylar Qawenderine aylandi hám t.b.
Áyyemgi Misr dinleri gruppalarinan biri xaliq diyqanshiliq isenimleri hám merekeleri menen baylanisli bolǵan. Olar haqqinda maǵliwmatlar oǵada kem, sebebi áyyemgi jazba dereklerde xaliq dinleri emes, balki mámleket dinleri haqqinda xabar beriledi. Biraq mámleket dinlerine hám xaliq isenimleri óz tásirin kórsetken. Bul tásirdi Rasmiy din Qudaylari timsalinda kóriw mumkin: ónimdarliq Qudayi áweli Koptos Qudayi Min, Fiva Qudayi Amon, Elepantin Qudayi Xnum, Del`ta hayal Qudayi Isida hám t.b. bolǵan. Biraq xaliqtiń Diyqanshiliq dinleri tiykarǵi Qudayi Osiris bolǵan.