O‘zbeqiston respublikasi maktabgacha ta’lim vazirligi maktabgacha ta’lim tashqilotlari direktor va mutaxassislarini qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti

SHovqinli sigmatizmda me’yor hosil qilish usuli
1-usul. Birinchi navbatda, bolaning e’tibori «S» tovushini to`gri va noto`g`ri talaffuzi orasidagi tafovutga qaratiladi. Masalan: «soch-sh‘och», «sim-sh‘im», «suyak-sh‘uyak»,
«sovga-sh'ovga».
Bolaga qo`zni yumib, tovushlar talaffuzini .his qilish
tavsiya etiladi. «Sim» va «shim» rasmini ko`rsatib, ikkala
so`zning talaffuzini ajratish ya’ni farqlashga o`rgatiladi.
2-usul. Tilning to`g`ri holatini egallab nafasni ko`shish,
«s» tovushini hosil qilish uchun uzoq muddat cho`zib talaffuz qilish mashqi davom ettiriladi. Bola o`z qo`l kaftini lablar yaqinida tutib havo oqimi to`g`ri yo`naltirilganligini his etishga o`rgatiladi.
Yuqorida qo`llangan usul natija bermaganida quyidagi
usulni qo`llash mumqin:
3-usul. Me’yorga zid «S» tovushi hosil qilish. Tishlararo
sigmatizmida uchraydigan holatni qaytarish mumqin, ya’ni «s»
tovushini talaffuz qilganda bolaga tilni tish orasidan bir
oz chiqarib tanaffuz qilish taklif etshtadi. Bu holat vaktinchalik qo`llaniladi. Zidlik natijasida bola uchun tilni nisbatan old va nisbatan orka tomonga tortish orasidagi farqni anglash oson kechadi. Keyinchatik bo`g`in va so`zlarda «S» tovu-
shini mustadkamashda tishlaro artikulyasiyasiga erishish, so`ng
«SH‘», «J‘» tovushlari bilan defferensiyalashga erishgach tishlararo sigmatizmini bartaraf etish usuli ko`'llanilishi. ya’ni
siqilgan tish orti tovushini talaaffuz qilish mashqlariga qiladi. Me’yoriy holatida «S» tovushi hosil qilingandan sung, bugin va suzlarni tanlashda «S» tovushi so`z boshida
kelgan bo`g`in va so`z tanlash va mashq, qilish kerak. Masalan:
bo`g`inlarda «sa», «su», «si» so`zlarda «soya», «sada», «savat».
SHOVQINLI «sh »
«111» tovushining me’yoriy talaffuzi
«SH» tovushini11ga me’yoriy holati.— lablar ochiq chuchchaygan.
— tishlar 1-2 mm atrofida ochiq-“ tilni OG`IZ ichida tasavvo`g`
Qilinganda «piyola» chetiga o`xshaydi,ya’ni Til yon taraflari yuqori
jag` tishlariga taqalib to`g`adi.— tilning OLD tomoni yarim oy
shaklida, tanglay tomon qo`tarilgan oraliq qoldiradi.
— yumshoq, tanglay ko`tarilgai va bo`g`unga o`tadigan havo
og`zini to`sib ko`'ygan.
— ovoz o`n paychalari bo`shashgan va o`pkadan chiqayotgan havoni OG`IZ bo`shlig`iga o`tkazadi.
— o`pkadan chiqayotgan )havo oqimi tilni old cheti va tanglay o`rtasidagi oraliq, to`siqqa duch keladi. SHu holatda shovqinli «1i» tovushining me’yoriy holat xosil buladi
SH» tovushining notugri talaffuz to`g`lari
1. «SH» tovushini «s» tovushiga almashtirib notug`ri talaffuz qilish. Bola «SH» tovushi ishtirokidagi so`zlar
quydagicha talaffuz qiladi. Masalan: «SH amol-somol, shakar-sakar, shashlik-sasli».
2. «SH» tovushini «T» tovushiga almashtirib notug`ri talaffuz qilish. Bola «sh» tovushi ishtiroqidagi so`zlarni quyidagicha tanaffuz qiladi. Masalan: «SHakoar-takar, shovlato v l a, sh a i i l i -tatl i ».
til ixtiyoriy ravishda yuqori lab tomon qo`tarilib to`g`ishiga erishguncha davom ettiriladi. Mustaqil holatda til tepa lab tomon ko`tarilgach tilni ochiq og`iz holatida tish ortiga o`tkaziladi.Tilpi shu vaziyatda tutgan holda bolaga puflash tavsiya etiladi. Bu bilan bo`g`iq shovqin hosil bo`lishi kerak.
tilni tanglay tarafga so`ngandan so`ng tishlarning jipslashuvi vanihoyat lablarni chuchchaytirish natijasida «SH»tovushining me’yoriy talaffuzi hosil buladi.
Lablarni muddatidan avval chuchchaytirishga o`g`inish maksadga muvofik, emas. Bu til holatini qo`zatishga xalakat beradi va noto`g`ri artikulyasiyani keltirib chiqaradi.
«SH» tovushi ustida ish olib borilganda bolaning holatini alodida nazorat qilib to`g`rilash zarur`. Tovushi uchun mashqlar o`pkadan chiqayotgan havo oqimini kuchli chiqarish va nafas bilan borlikligi, bolani tez toliqtiradi. Bolani toliqtimaslik zarur.
Me’yorda d o` s t bo`lgan «SH» tovushini avval bo`g`inlarda
so`ng so`zlarda mustahkamlanadi.
Me’yordagi «SH» tovushini bug`inlarda mustahkamlash
«SH» tovushini uzok vakt chuzib talaffuz qilinadi va unli
tovush talaffuz qilinadi. Boladagi nutk buzilishiga karab
bo`g`inlar ochik yoqi yopik buginlarda mustadkamlanadi.
Ochiq bug`in
sh -sh -sh -sh -sh -sh -o
sh -sh -sh -sh -sh -sh -u
sh -sh -sh -sh -sh -sh -u
sh -sh -sh -sh -sh -sh -a
sh -sh -sh -t-sh -sh -i
sh -sh -sh -sh -sh -sh -e
YOp^Ik bugin. Bir nafasda unli tovush talaffuz qilinadi
me’yordagi tovush uzok chuzib talaffuz qilinadi.
o-sh -sh -sh -sh -sh -sh a-sh -sh -sh -sh -sh -sh
u-sh -sh -sh -sh -sh -sh i-sh -sh -sh -sh -sh -sh
u-sh -sh -sh -sh -sh -sh e-sh -sh -sh -sh -sh -sh
Me’yordagi «SH» tovushini suzlarda mustadkamlash
«sho» buginida suz boshida
shod shoir SHOLROM
shox (daraxt) shovla shoqila
shod (podshod) shofyor shohona
sholi sholcha shokolad
shoda shotug shoshkalok
shoyi shovqin
«CH» tovushining me’yoriy talaffuzi
«CH» tovushining me’yoriy talaffuzi quuyidagicha:
— «CH» tovushi «T*» yumshok, va
«SH‘‘ yumshoq, tovushlar korishigidan )hosil bo`ladi.
— tilning oldi qismi jag`bilan jipslashadi.