O’zbkiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi

Ikkinchi triumvirat. Respublikani qulashi 
Sezarni o’ldirib fitnachilar o’zlarini yo’qotib 
qo’ydilar. Brut va Kassiy shahardan qochishga majbur 
bo’ldilar. Rimning amaldagi xo’jayini, Sezarning eng 
yaqin do’stlaridan biri er. avv. 44-yildagi konsul 
Mark Antoniy bo’ldi. Antoniy Sezarning merosxo’ri 
sifatida marhumning uyidan uning arxivi, 100 mln. 
sestersiy miqdoridagi pul mablag’ini o’zlashtirib oldi. 
Sezarning dafn qilish marosimi dabdabali qilib 
o’tkazildi.
Dafn qilish marosimi arafasida diktatorning 
vasiyatida o’zini bosh merosxo’ri qilib, asrandi o’g’li, 
jiyani, 18 yoshli Gay Oktavian Furinni belgilagani 
ma’lum bo’ldi. Boshda Antoniy Gay Yuliy Sezar 
Oktavianga mensimasdan qaradi. Oktavian senat 
bilan vaqtinchalik ittifoq tuzdi. Respublika tarafdori 
bo’lgan mashhur notiq va konsul Sitseron yangi tiran 

---

816 
Mark Antoniyga qarshi Oktavianni qo’llab-
quvvatladi.
Fuqarolar urushining oxirgi bosqichi boshlandi. 
Senatning topshirig’i bilan Oktavian Mark Antoniyga 
qarshi urush boshladi. Er. avv. 43-yil aprelida Mutina 
yonidagi jangda Antoniy yengildi. Legionerlar 
Oktavianga imperator unvonini berdilar, Antoniy esa
respublika dushmani deb e’lon qilindi. Antoniy 
yengilgach senat g’alabani bayram qildi. Sitseron 
boshchiligidagi senat oligarxiyasi Oktavianni o’z 
mutlaq hokimiyatini o’rnatishiga yo’l bermaslikka 
urindilar. Oktavianni konsul bo’lishiga qarshi 
chiqdilar va unga qo’shinga qo’mondonlikni 
topshirishga buyruq berdilar. Oktavian esa 
qo’mondonlikni topshirmadi, Antoniyni taqib qilmadi. 
Aksincha, Mark Antoniy va Sezar tarafdorlaridan 
bo’lgan Lepid bilan o’zaro shartnoma tuzdi. Ularning 
ittifoqi II triumvirat nomi bilan ma’lum. Bu ittifoq I 
triumviratdan farq qilgan holda xalq yig’inida rasmiy 
tasdiqlandi. Triumvirlar kelishuviga asosan Oktavian 
er. avv. 41-yil 19-avgustida konsul etib saylandi.
Italiyada ular o’zlariga qarshi bo’lgan respublika
tarafdorlarini taqib ostiga oldilar, e’lon qilingan 
proskripsiya natijasida minglab odamlar birinchi 
navbatda taniqli respublikachi Sitseron halok bo’ldi.
Shu vaqtda respublika tarafdorlari bo’lgan Brut va 
Kassiy Bolqon yarim orolida katta harbiy kuch 
to’pladilar. Er. avv. 42-yilda Makedoniyadagi Filipp 

---

817 
shahri yaqinida triumvirlar qo’shinlari bilan senat 
respublikasi tarafdorlari qo’shinlari o’rtasida jang 
bo’lib respublikachilar yengildilar.
Respublikachilar tor-mor etilgach triumvirlar 
o’rtasida provinsiyalar yangidan taqsimlandi: Antoniy 
Sharq, Galliya va Afrikani, Oktavian-g’arbni (uni 
mulklari markaziy Italiya bo’ldi) egalladi, Lepidga esa 
hech narsa qolmadi. Mark Antoniy Misrga jo’nab 
ketdi va u yerda malika Kleopatraga uylanib 
Makedoniyada yashadi, mutlaq hukmdor sifatida 
Sharqdagi Rimning yer mulklariga egalik qildi. U
Kleopatraning o’g’illariga qator provinsiyalarni hadya 
qildi. Oktavian esa Rimga qaytib Antoniyga qarshi 
zimdan kuch to’play boshladi. Tez orada 
triumvirlardan biri Lepid Sitsiliyada hokimiyatni 
qo’lga olishga urindi, lekin uning qo’shinlari Oktavian 
tomoniga o’tdi. natijada Lepidning siyosiy faoliyati 
tugallandi. Lepid oliy pontific lavozimiga egta 
bo’lgani uchun Oktavian uni hayotini saqlab qoldi. 
Shundan so’ng Lepid Rimda hech qanday siyosatga 
aralashmay er. avv. 12-yiligacha yashab 77 yoshida 
vafot etdi. Italiya va uning atrofidagi hududlarida o’z 
hokimiyatini mustahkamlagan Oktavian Antoniyga 
qarshi katta qo’shin to’pladi.
Er. avv. 32-yilda rimliklar Misrga qarshi urush 
e’lon qildilar. Antoniy tarafdorlaridan tozalangan 
senat uni “respublika dushmani” deb e’lon qildi. 
Oktavian 250 jangovar kemaga, 80 ming 

---

818 
legionerlardan iborat quruqlikdagi qo’shinga, Antoniy 
esa 100 ming piyoda askarga, 12 ming otliq va 500 
kemaga ega edi. Er. avv. 31-yil 2-sentyabrda Epir 
qirg’og’idagi Aksiy burni yonida dengiz jangi bo’lib, 
bu jangda Antoniy floti yengildi. Er. avv. 30-yilda 
Oktavian Suriya va Misrga yurish qildi va hech 
qanday qarshiliksiz Iskandariya shahrini egalladi.
Jangda yengilib, hokimiyatdan ajralgan Antoniy 
o’zini qilichga tashlab o’ldirdi. Kleopatra esa o’lim 
to’shagiga yotgan eriga o’zini o’ldirib uni orqasidan 
borishini va’da qildi. Ammo buning o’rniga u 
Oktavian bilan muzokaraga kirishib o’ziga foydali 
bo’lgan shartlar bilan taslim bo’lishga umid qildi. 
Faqat g’olib Oktavian uni oltin zanjir bilan kishanlab 
o’z zafar triunfida Rimga olib borish niyati borligini 
bilib qolib, o’zini o’zi o’ldirdi. Oktavianning buyrug’i 
bilan Sezar va Kleopatraning o’g’li Sezarion hamda 
Antoniyning Ful-viyadan bo’lgan katta o’g’li Antull 
o’ldirildi. Antoniyning qolgan 9 bolasi uning sobiq 
xotini Oktavia (Oktavianning singlisi) tomonidan 
tarbiyalashga olindi. Ptolemeylar sulolasi hukmronlik 
qilgan Misr Rim provinsiyasiga aylantirildi. Shu bilan 
Rimda fuqarolar urushining fojiali davri tugadi. 
Sezarning asrandi o’g’li Oktavian Rim o’rtayerdengizi 
davlatining yakka-yu yagona xo’jayini sifatida 43 yil 
hukmronlik qildi (er. avv. 30-yildan–eramizning 14-
yiligacha).

---

819