Озик-овкат товарлари сифат экспертизаси-дарслик doc

Oziq-ovqat tovarlari sifat ekspertizasi fanining tamoyillari. 
Har qanday fan va kasbiy faoliyat ma’lum bir tamoyillarga tayangan holda 
faoliyat yuritadi. 
Oziq-ovqat tovarlari sifat ekspertizasi fanining tamoyillari bo‘lib 
haqqoniylik, hech kimga bo‘ysunmaslik (mustaqil faoliyat yuritish), layoqatlilik, 
sistemali yondashuv, samaradorlik va xavfsizlik singari tamoyillar hisoblanadi. 
Quyida bu tamoyillarning mazmunini kengroq yoritishga harakat qilamiz. 
Haqqoniy (to‘g‘ri) baholash tamoyili deganda ekspert baholashni o‘tkazish 
jarayonida suyu’ekt tomonidan yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan xatolarni iloji 
boricha kamaytirish, xatolikka yo‘l qo‘ymaslikdan iboratdir. Bu tamoyilga amal 
qilish oson kechmaydi, chunki ekspert baholashda ishtirok etuvchilarning har bir 
individual ko‘rsatkichlarga egadir. 
Masalan, ularning sezish organlari har xil rivojlangan, bilim va malakalari, 
kasb-korlari ham har xil bo‘lishi mumkin. 
Shu sababli bu kamchiliklarni tuzatish uchun mahsus o‘lchov vositalari va 
uslublaridan foydalanishadi. 
Masalan, ekspert komissiyalarini ma’lum bir ko‘rsatkichlari bo‘yicha tashkil 
etish ham shunga kiradi. 
Hech kimga bo‘ysunmaslik tamoyili ekspert natijalarining haqqoniyligini 
ta’minlashning birdan-bir shartidir. Bu tamoyilning asosiy ma’nosi shundan 
iboratki, ekspertning ekspertiza natijasi bilan qiziqadigan har qanday odamga 
bog‘liqlik joyi bo‘lmasligi kerak. Ekspert natijasi bilan qiziqadigan tomonlar esa 
ishlab chiqaruvchi, sotuvchi va tovarni iste’mol qiluvchilar ham bo‘lishi mumkin. 
Layoqatlilik (kompetentnost) tamoyili ekspertning tovarshunoslik sohasidagi 
maxsus bilimga va tovar bilan ishlash tajribasiga ega ekanligi bilan tushuntiriladi. 
Tovar ekspertizasini o‘tkazish uchun birinchi navbatda tovarning fizik, kimyoviy, 
fizik-kimyoviy xususiyatlarini va ularga ta’sir qilish omillarini yaxshi bilish talab 
etiladi. Bundan tashqari ekspert tovar ishlab chiqarish texnologiyasi, tovar 
harakatini tashkil etish, tijorat faoliyati hujjatlarini yuritish, narx siyosati, 
marketing, menejment kabi maxsus fanlardan ham yetarli darajada bilimlarga ega 
bo‘lishi maqsadga muvofiq hisoblanadi. Shu sababli ham mana shu fanlarni 
o‘qitish «ekspertiza» sohasida ta’lim oluvchi talabalarning o‘quv rejasiga albatta 
kiritiladi. 
Ekspertlar ham boshqa mutaxassislar singari o‘z malakaviy bilimlarini 
yangilab va chuqurlashtirib borishlari kerak. Buning uchun ular ilmiy, o‘quv 
adabiyotlarini o‘rganib, mustaqil ravishda doimiy malakalarini oshirib borishlari 
talab etiladi. 
Sistemali yondashuv ekspert uchun istalgan ekspert baholashda zarurdir. 
Buning mohiyati ekspertiza uchun zarur bo‘ladigan ma’lumotlarni ma’lum 
guruhlarga, sistemalarga kiritishdan iboratdir. Masalan, tovarlarni ekspertiza 
qilishda ularni ma’lum guruhlarga kiritish katta ahamiyat kasb etadi. Ularni bunday 
guruhlarga kiritish ilmiy asoslangan bo‘lishi kerak. Lekin, bu sohada hozirgacha 
ma’lum kamchiliklar mavjud. 
www.sies.uz
Page 10 of 306 

---

11
Samaradorlik tamoyili shundan iboratki, tovar ekspertizasining so‘nggi 
natijasi tovarlardan ratsional foydalanish, tovarlarning siljishini to‘g‘ri tashkil 
etish, xom ashyo, material, elektroenergiyalarni tejash, shuningdek material va 
tovar chiqimlarini kamaytirishni ta’minlashi zarur. 
Masalan, yangi tovarlarni ekspert baholashda albatta xom ashyolar sarfiga 
katta e’tibor beriladi. Shundan so‘ngragina yangi tovarni katta miqdorda yoki 
kichik hajmda ishlab chiqarish haqida qaror qabul qilinadi. 
Tovarning va xizmatlarning xavfsizligi tovar ekspertizasining asosiy 
tamoyillaridan biri hisoblanadi. Xavfsizlik deganda tovarning kishi organizmiga 
keltiradigan zarari xalqaro tashkilotlar tavsiyalaridan oshmasligi kerak (MS ISO 
8402, 2.8 bandi). Tovar ekspertizasining o‘tkazishda ekspertlar tovarlar va 
xizmatlar kishilarning hayoti, sog‘lig‘i va atrof-muhitga qanchalar zararli ta’sir 
ko‘rsatishi mumkinligini hisobga olishi zarur. 
Oziq-ovqat tovarlari ekspertizasi sifat ekspertizasi, gigiyenik ekspertiza va 
fitosanitariya ekspertizasi singari ekspertiza turlarini o‘z ichiga oladi. Oziq-ovqat 
tovarlarining sifat ekspertizasining yakuniy xulosasi bo‘yicha dalolatnoma tuziladi 
va shu asosda muvofiqlik sertifikati beriladi. 
Gigiyenik ekspertizaning maqsadi oziq-ovqat tovarlarining kishilarning 
hayoti, sog‘ligi va iste’molchilarning mol-mulki uchun xavfsizligini ta’minlashdan 
iboratdir. 
Oziq-ovqat tovarlariga gigiyenik talablar quyidagilarni o‘z ichiga oladi: 
a) kimyoviy, radiatsion, mikrobiologik, xavfsizlik ko‘rsatkichlarini; 
b) baliq va nobaliq suv jonivorlarining parazitologik xavfsizlik ko‘rsatkichlarini; 
v) 
oziq-ovqat 
qo‘shimchalarining 
ruxsat 
etilgan 
konsentratsiya 
(PDK) 
ko‘rsatkichlarini va hokazolarni. 
Davlat sanitariya xizmati organlari tomonidan oziq-ovqat tovarlari va xom 
ashyolariga berilgan gigiyenik sertifikati oziq-ovqat mahsuloti, texnologiya, 
uskuna va boshqa jarayonlar amaldagi sanitariya normalari va qoidalariga mos 
ekanligini tasdiqlaydigan hujjatdir. Gigiyenik sertifikati oziq-ovqat mahsulotlarini 
ishlab chiqarishga joriy etishda, chet el tovarlarini mamlakat ichkarisiga olib 
kirishda majburiy hujjat hisoblanadi. 
Gigiyenik sertifkatni berish uchun asosiy hujjat akkreditatsiyadan o‘tgan 
sinov laboratoriyalari tomonidan beriladigan sinov bayonnomasi hisoblanadi. 
Shuningdek, oziq-ovqat mahsulotlarini o‘rab-joylash uchun ishlatiladigan 
materiallar, idishlar ham gigiyena sertifikatiga ega bo‘lishi talab etiladi. 
Fitosanitariya ekspertizasi o‘simlik mahsulotlarining karantin xavfsizligini 
aniqlash uchun o‘tkaziladi. 
Fitosanitariya 
ekspertizasining 
maqsadi 
qishloq 
xo‘jalik 
zararkunandalarining tarqalishining oldini olishdan iboratdir. Fitosanitariya 
ekspertizasining natijasi bo‘lib, ekspertiza dalolatnomasi yoki fitosanitariya 
sertifikati hisoblanadi. O‘simlik xomashyolariga fitosanitariya sertifikatisiz 
muvofiqlik sertifikati berish taqiqlanadi.