Oziq-vqat kimyosi

5. “Toshbaqa kana” bilan zararlangan don. Don kuchli zararlanganda va u to‘liq massasga ko‘payishi ko‘zatiladi, xosilni 50 % gacha kamaytiradi va xatto xosilni yo‘q qilib yuborishi mumkin. Daladagi kuzatishlar shuni ko‘rsatadiki don partiyasining shikastlanishi asosan kurtak atrofida, kamrok miqdordagi o‘simliklarda, ko‘prok past xosildorlikdagi tanada, kamrok o‘rtacha o‘zunlikdagi Boshoqda 1000 don donning og‘irligi kamrok bo‘lgan donda, mayda don miqdori ko‘prok bo‘lgan donda, nafas olish va unib chiqish energiyasi kamrok bo‘lgan va kuchsiz kleykovinali donda uchraydi. Zararkunandalar fermentlari Oqsillarning ham uglevodlarni ham gidrolizlashi mumkin. Kuchli darajadagi buzilgan donda nafaqat texnologik balki urug‘lik xossalari ham o‘zgaradi. Bunda quyidagi fiziologik o‘zgarishlar ko‘zatiladi: nafas olish jadalligi oshadi, fermentlar aktivligi ko‘payadi. “Toshbaqa kana” bilan zararlangan dondan olingan unning nonboplik xossalari pastrok bo‘ladi. Kleykovina yemiriladi. Zararlangan don unini yuvib bo‘lmaydi va asosan zararlanishda uning miqdori kamayadi va sifati tezda yomonlashadi. Pishirilgan nonning sifati past bo‘ladi, kamrok hajmga ega bo‘ladi, qattiq, usti qoramtir, kichkina ichki yoriqlarga ega bo‘ladi.

24-rasm. Bug‘doyning toshbaqasimon kana bilan shikastlanish davri: a-mum pallasidi; b-sut pallasida.

Nonboplik xossalarining yomonlashuvi zararlangan donning kleykovina va Oqsil kompleksini to‘liq yomonlashuvi bilan bog‘liq. Kuchli bug‘doy kamrok miqdorda toshbaqa kana bilan zararlanganda uni 3 - 4 % kuchsiz gruppaga kirib qoladi. Kleykovina sifati darrov o‘zgaradi, sifati esa 4 % gacha zararlanganda o‘zgarmay qoladi. Zararlangan donning oziq-ovqat qimmati pasayadi.
6. Mikotoksinozalar. Dalada qishlagan don. Donda odam va xayvon uchun zararli manbalarga quyidagilar kirishi mumkin: o‘simliklarni o‘sish va rivojlanishi vaqtidagi kasalliklari; dalada begona o‘simliklarga va zararkunandalarga qarshi kurash paytida, ombordagi don zahiralari zararkunandalarini yo‘qotishda, shuningdek elevator, yorma va un zavodlarida zaharli ximikatlarni qo‘llash.