O‘zmu xabarlari вестник нууз acta nuuz

Tadqiqot metodologiyasi. Jahon tilshunosligida ham 
maqollarni o‘rganish va ularni tadqiq etishga bag‘ishlangan 
ishlar ko‘pchilikning e’tiborini jalb qilgan. Amerikalik 
mashhur maqolshunos olim V.Mider maqollar ustida 
izlanishlar olib borib, ushbu izlanishlari natijasida ushbu 
mavzuga oid yuzlab kitoblar va maqolalar chop ettirgan 
hamda mashhur «Proverbium» jurnaliga muharrirlik qilgan. U 
maqolga quyidagicha ta’rif beradi: «A proverb is a short, 
generally known sentence of the folk which contains wisdom, 
truth, morals, and traditional views in a metaphorical, fixed 
and memorable form and which is handed down from 
generation to generation» [14]. Maqolga berilgan ushbu ta’rif 
birmuncha aniqroq bo‘lib, u maqolning barcha xususiyatlarini 
o‘z ichiga olgan va barcha uchun tushunarli sodda tilda 
aytilgan. Chunki maqollar, haqiqatdan ham, tuzilishi jihatidan 
sodda va ma’nosi aniq, tez-tez nutqda takrorlanib turuvchi, 
hammaga ma’lum o‘zgarmas gaplardir. Maqollarni gap deb 
atashimizga sabab, ular gap kabi tugallangan mazmunga ega 
bo‘ladi. Maqollarning vujudga kelishi borasida turlicha fiklar 
mavjud, bu borada olimning fikri quyidagicha: «maqollar 
topishmoqlar, hazillar yoki ertaklar kabi osmondan ham 
tushmaydi, xalqning afsonaviy qalbi tomonidan ham 
yaratilmaydi. Ularning barchasi, avvalo, biron-bir shaxs 
tomonidan muayyan bir maqsadda yoki maqsadsiz ham 
yaratilishi mumkin. Agar biron-bir shaxs tomonidan aytilgan 
aqlli jumla hayot haqiqati yoki donolikning biror qismini o‘z 
mazmunida anglatsa va parallelizm, ritm, alliteratsiya, ellipsis 
va metafora kabi proverbial markerlarga ega bo‘lsa, u boshqa 
shaxslarning ham xotirasida tezda va oson saqlanib qolinadi, 
bunda maqol, avvalo, bir oila ichida, keyinroq bosqichma-
bosqich qishloq, shahar, davlat, qit’a va nihoyat butun dunyo 
miqyosida ham qo‘llanilishi mumkin. Bugungi davr ommaviy 
axborot vositalarining tasavvurga sig‘dirib bo‘lmas darajadagi 
tezligi va kuchi yordamida yangi yaratilgan jumla yoki maqol 
radio, televideniya, gazeta va jurnallar orqali juda tez sur’atda 
dunyo bo‘ylab yoyilmoqda» [15]. V.Mider tomonidan sanab 
o‘tilgan maqollarning keng ko‘lamda va tez sur’atda jahonga 
yoyilishi uchun xizmat qiladigan vositalar qatoriga internet va 
undagi ijtimoiy tarmoqlarni ham qo‘shib qo‘yish lozimki, 
ularning ham ahamiyati bu jarayonda sezilarli darajada muhim 
hisoblanadi. Shuningdek, maqollarning yaratilishiga ba’zi 
hollarda milliy an’analar va diniy qadriyatlarga bog‘liq 
afsonalar va tarixda bo‘lib o‘tgan voqea-hodisalar ham turtki 
bo‘ladi. Shu sababli maqollarning tarkibida milliy bayram va 
an’nalarning nomlari, avliyo va payg‘ambarlarning ismlari, 
tarixiy va afsonaviy shaxs ismlari, voqea-hodisa va joy 
nomlari kabi milliy, tarixiy va diniy so‘zlar ham ko‘plab 
uchrab turadi, masalan: Homer sometimes nods, When in 
Rome, do as the Romans do, Bir ko‘ngil imorati – ming 
Makka ziyorati, Gap desa qop-qop, ish desa Samarqanddan 
top.