O’zRes Pre. I. A. Karimov- vatan tarixini o’rganishning axamyati to’g’risida


Download 1.01 Mb.
bet179/287
Sana10.02.2023
Hajmi1.01 Mb.
#1184294
1   ...   175   176   177   178   179   180   181   182   ...   287
Tohirivlar davlati. VIII asr oxiri – IX asr boshlarida xalifalikni larzaga keltirgan og’ir siyosiy vaziyat abbosiylarni Movarounnahr va Xurosonda olib borilayotgan siyosatni o’zgartirishga majbur etdi. Endilikda ular sharqiy viloyatlarni boshqarish ishlariga mahalliy zodagonlarni jalb etish va ularning qo’li bilan viloyatlarni xalifalik tasarrufida tutib turishga harakat qiladilar. Natija abbosiylar ko’zlagandek chiqmadi. Mahalliy zodagonlar Movarounnahr va Xurosonni nafaqat o’z tasarruflariga o’tkazib oldilar, balki xalifalik markazida ham hokimiyatni boshqarishda tobora ko’proq rol o’ynaydigan bo’lib qoldilar. Bunga ayniqsa xalifaHorun ar-Rashid (786-809) vafotidan so’ng uning o’g’illari Ma'mun bilan Amin o’rtasida 809-813-yillarda taxt uchun bo’lgan kurash katta yo’l ochib berdi. Xalifalikning markaziy qismidagi arablar Aminni xalifalik taxtiga ko’taradilar. Bundan norozi bo’lgan Ma'mun ukasi Aminga qarshi kurash boshlaydi. Hirot viloyatining zodagonlaridan Tohir ibn Husayn boshliq Xuroson va Movarounnahr mulkdorlari unga yordam beradilar. 813-yilda ular Bag’dodga yurish qiladilar. Poytaxt qo’lga kiritilib, Ma'mun xalifalik taxtiga o’tqiziladi. Buning evaziga Tohir 821-yilda Xuroson va Movarounnahr noibi etib tayinlanadi. Shuningdek, Ma'mun Movarounnahr zodagonlarining ham yordamini unutmadi. Somonxudotning nabiralarini ayrim shahar va viloyatlarga noib qilib tayinlaydi. Nuhga Samarqand, Ahmadga Farg’ona, Yahyoga Shosh va Ustrushona, Ilyosga esa Hirot tegudi. Buning evaziga aka-uka somoniylar Movarounnahrning har yilgi xirojidan juda katta mablag’ini tohiriylar orqali xalifa xazinasiga yuborib turadilar. Tohir davlat ishlarini mustaqil idora etish maqsadida 822-yilda xalifa nomini xutbadan chiqartirib tashlatadi. Bu amalda Bag’dod bilan aloqani uzish va o’zini mustaqil deb e'lon qilish edi. Biroq ko’p vaqt o’tmay u to’satdan vafot etadi. Tohirning o’g’illari Talxa va Abul Abbos Abdulloh otasining o’rniga birin-ketin noiblik qiladilar. Shunday qilib, Xuroson va Movarounnahr boshqaruvi tohiriylar xonadoniga meros bo’lib qoladi. Abul Abbos Abdulloh noibligi (830-844) davrida poytaxt Marvdan Nishopur shahriga ko’chiriladi. Movarounnahr shaharlarida noiblik qilayotgan Somonxudot avlodlarining mahalliy noibligi tohiriylar tomonidan tan olinadi. Somoniylar esa, o’z navbatida, tohiriylarga tobe sifatida Movarounnahrni idora etadilar. Bu, shubhasiz, Xuroson va Movarounnahrda bir asrdan oshiqroq hukm surgan xalifalik hukmronligining tugaganligini bildirardi. Tohiriylar hokimiyatining barham topishi. Tohiriylar dastavval hokimiyatni mustahkamlashga va qishloq xo’jaligini tartibga solishga harakat qiladilar. Dehqonchilik vohalarining suv ta'minotini yaxshilash uchun yangi kanallar qazdiradilar. Biroq tohiriylar zamonida ham mehnat ahlining ahvoli nihoyatda og’irligicha qolaverdi. Mulkdor dehqonlarning jabr-zulmidan, davlatning og’ir soliqlaridan bezor bo’lgan xalq qo’zg’olon ko’taradi. Ularga g’oziylar" ham qo’shiladilar. Qo’zg’olonga safforiylar - aka-uka Ya'qub va Amr ibn Layslar boshchilik qiladilar. 873-yilda Xuroson poytaxti Nishopurni egallaydilar. Natijada tohiriylar hukmronligi tugatilib, hokimiyat Safforiylar qo’liga o’tadi. Qarluqlar - qadimiy turkiy qabilalardar biri. Dastlab Oltoyning g'arbiy qismida Irtish daryosi bo’yida yashaganlar

Download 1.01 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   175   176   177   178   179   180   181   182   ...   287




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling