P a r a z I t o L o g I ya

XIVChINLILAR (MASTIGOPHORA) sinfiga 7000 dan ortiq tur kiradi. 
Asosiy qismi erkin xolda yashaydi. Xivchinlilar sinfi 2 ta kenja sinfga bo’linadi: 
o’simliksimon xivchinlilar (Phytomastigina) va hayvonsimon xivchinlilar 
(Zoomastigina).
Parazitlik qilib hayot kechiradiganlari asosan hayvonsimon xivchinlilar kenja 
sinfiga kiradi.
Kinetoplastidalar (Kinetoplastida) turkumining ayrim turlarigina erkin xolda 
yashaydi. Ko’pchilik turlari esa parazitlik qilib hayot kechiradi. Bu turkumning 
tripanosomalar (Trypanosoma) urug’iga kiruvchi turlari odam va umurtqali hayvonlar 
qonida, orqa miya suyuqligida va boshqa organlarida parazitlik qilib og’ir 
kasalliklarni keltirib chiqaradi. 
Tripanosomalarning tasmaga o’xshash yassi tanasi 15-40 mkm keladi. Oldingi 
tomonida joylashgan bitta xivchini tanasining yonidan orqaga qarab yo’naladi. 
Xivchin yupqa to’lqinlanuvchi membrana yordamida ektoplazmaga tutashgan. Bazal 
tanachasi (kinetoplast) endoplazmada xivchinning asosida joylashgan. 
Tripanosomalarning quyidagi turlari yaxshi o’rganilgan: 1).Afrika uyqu 
kasalligining qo’zg’atuvchisi - Trypanosoma gambiense; 2).Chagas kasalligining 
qo’zg’atuvchisi - Trypanosoma cruzi; 3).Uyqu kasalligining rodeziya shaklini keltirib 
chiqaradigan - Trypanosoma rhodesiense va boshqalar. 
Trypanosoma gambiense - Afrikada tarqalgan juda og’ir "uyqu kasalligi" deb 
atalgan xastalikni qo’zg’atuvchi parazitdir. XX asrning birinchi yarmida shu 
kasallikdan bir milliondan ortiq kishi xalok bo’lgan. Kasallik tana haroratining 
ko’tarilishi bilan boshlanadi, so’ngra asta-sekinlik bilan markaziy nerv sistemasining 
qattiq shikastlanishi kuzatiladi. Bemorda uxlab qolish va aksincha uxlay olmaslik 
xollari kuzatiladi. Kasallik o’z vaqtida davolanmasa o’limga olib kelishi mumkin. 
Parazitlar bemorlarning qoniga, limfa bezlariga, keyinchalik esa orqa miya 
suyuqligiga o’tadi.
Afrika uyqu kasalligining tabiiy manbai antilopalar hisoblanadi, tarqatuvchisi 
esa se-se pashshasidir (Glossina palpalis). Kasallik faqat shu qonso’rar pashshalar 
tarqalgan xududlarda uchraydi. Pashsha odam qonini so’rganda unga kasallikni 
yuqtiradi. Pashshalar ichagida parazitlar bo’yiga bo’linib jinssiz ko’payadi. 
Lotin Amerikasi mamlakatlarida xavfli chagas kasalligining qo’zg’atuvchisi -