P. Berdanova, P. Abdalieva, Sh. Oteniyazova Didaktika

Mámleketlik bilimlendiriw standartları. Bilimlendiriwdiń mazmunın rawajlandırıwda kózge taslanıp atırǵan zamanagóy tendenciyalarınan biri onı standartlastırıw esaplanadı. Standartlastırıwda tómendegi eki faktor áhmiyetli: túrli bilimlendiriw mekemelerinde bilim alıp atırǵan jaslardıń ulıwma orta, orta arnawlı, kásip-óner bilimler kóleminiń bir qıylı dárejesin támiyinlewshi mámlekette jeke pedagogikalıq ortalıqtı jaratıw zárúrligi;
Ózbekistannıń jáhán birge islesiw sistemasına kiriwi nátiyjesinde xalıqaralıq bilimlendiriw ámeliyatında ulıwma orta hám orta arnawlı, kásip-óner bilimlendiriw mazmunın rawajlandırıw tendenciyalarınıń esapqa alınıwı.
Mámleketlik bilimlendiriw standartları:

1. 
   bilim alıw formalarınan tısqarı pitiriwshiler erisiwi kerek bolǵan bilim dárejesin belgilewshi tiykarǵı hújjet;
   
2. 
   oqıw páni boyınsha juwmaqlawshı bilimniń nátiyjelerin belgilewshi
   

tiykarǵı hújjet;

3. 
   bilimlendiriw dástúrleri mazmunınıń minimumı, oqıwshılar tárepinen orınlanatuǵın oqıw isleriniń maksimal kólemi, sonıń menen birge, pitiriwshilerdiń tayarlıq dárejesine qoyılatuǵın talaplardı belgileydi.
   

Ózbekistan Respublikasınıń «Bilimlendiriw haqqında»ǵı nızamı menen bir qatarda mámleketlik standart tiykarǵı normativ hújjet esaplanadı. «Standart» inglis tilinen alınıp «ólshem», «úlgi», «model» mánilerin ańlatadı. Standart járdeminde, respublika kóleminde túrli bilimlendiriw mekemelerinde bilimlendiriwdiń turaqlılıq dárejesin támiyinlewge erisiledi, oqıw isleri normativleri maslastırıladı, oqıwshılardıń bilimlerin bahalıq ólshemleri islep shıǵıladı. Oqıwshı mámleket tárepinen belgilengen bilimlendiriw standartı menen shekleniwi múmkin, yaki bilimlerin jáne de tereńirek iyelep alıw maqsetinde óz betinshe shuǵıllanıw imkaniyatına iye.
Bilimlendiriwdi standartlastırıw dúnyanıń rawajlanǵan mámleketlerinde, jetilisken oqıw jobaları hám baǵdarlamaların islep shıǵıw, bilimlendiriwdiń belgili dárejesin belgilew menen ámelge asırıladı. Lekin «standart» termini ózi tálimge jaqın dáwirlerde qollanıla baslaǵan. Mámleketlik bilimlendiriw standartları bilim sıpatın asırıwǵa imkan beredi. Olar bilimlendiriw mazmunınıń minimal kólemin kórsetiw hám bilimlendiriw dárejesiniń tómengi dárejesin belgilep beredi.
Bilimlendiriw standartin kirgiziwden burın bunday májbúriy qaǵıydalar bolg`an emes. Ózlestiriwdiń anıq belgilengen shegaralarınıń joqlıǵı XX ásirdiń 80jıllarında kópshilik pitiriwshilerdiń haqıqıy bilim dárejeleri judá pás bolıwına alıp keldi.
Mámleketlik bilimlendiriw standartların jaratıw boyınsha jumıslar Ózbekistan Respublikasınıń «Bilimlendiriw haqqında»ǵı Nızamı (1992-jıl) qabıl etilgennen keyin baslandı. Bul hújjettiń 6-bántinde jáhán bilimlendiriwi ámeliyatı ólshemlerine sáykes keliwshi mámleketlik bilimlendiriw standartların jaratıw zárúrligi belgilep ótildi. Ózbekistan Respublikası Joqarı Májlisiniń IX sessiyasında (1997-jıl) Ózbekistan Respublikasiniń jańa redaktorlıǵındaǵı «Bilimlendiriw haqqındaǵı Nızamı qabıl qılınǵannan soń bilimlendiriw baǵdarlamalarınıń jańa áwladı jaratıldı. Jáhán ámeliyatı tájiriybesi tiykarında jaratılǵan bilimlendiriw standartları hár bir pán boyınsha ózlestiriliwi zárúr bolǵan bilimlerdiń minimal dárejesin belgilewge imkan berdi.
Mámleketlik bilimlendiriw standartları quramlı dúzilisine qaray tómendegilerden ibarat:

1. 
   Bilimlendiriwdiń jańa yaki anıqlastırılǵan maqsetleri, pánniń úyreniw obektleri hám tiykarǵı mazmunlı baǵdarları kózde tutılatuǵın oqıw pániniń ulıwmalıq táriypi.
   
2. 
   Oqıw pániniń mazmunı, tayanısh (invariant) dárejesin súwretlew.
   
3. 
   Bilimlendiriwdiń májbúriy nátiyjelerin ashıp beriw, yaǵnıy oqıwshılardıń oqıw tayarlıqların zárúr bólǵan minimal dárejesine talaplar.
   
4. 
   Bilim, kónlikpe hám uqıplılıqlarına qoyılatuǵın talaplar, bul olardıń májbúriy tayarlıqları dárejesiniń «ólshemi», yaǵnıy, tekseriw isleri, testler hám ayrıqsha tapsırmalardı orınlawına qarap oqıwshılar tárepinen talaplardıń májbúriy dárejesine erisilgenligi haqqında pikir júrgiziw múmkin boladı.