Pa’ninen lekciya

I. S T A T I K A
№ 1 - LEKCIYA
Tema: Statika. Qattı Dene statikası. Statika aksiomaları


R E J E:
1.1. Ku’sh. Ku’shler sisteması.Ekvivalent sistema. Ten’ ta’sir etiwshi
1.2. Statikanın’ tiykarg’ı aksiomaları
1.3. Baylanıs ha’m onın’ reaksiyaları
1.4. Ku’shtin’ ko’sherdegi ha’m tegisliktegi proyektsiyasi
1.5. U’sh ku’sh ten’salmaqlig’i haqqindag’i teorema


1.1. Ku’sh. Ku’shler sisteması. Ekvivalent sistema. Ten’ ta’sir etiwshi
Teoriyalıq mexanikanin’ statika bo’liminde denelerdi ten’ salmaqlılıg’ı ha’m ku’shler haqqındag’ı tiykarg’ı tu’sinikler u’yreniledi. Statika bo’limindegi ma’selelerdi eki tu’rde bolıwı mu’mkin:
1). Ku’shlerdi qosıw ha’m absolyut qattı Denege qoyılg’an ku’shler sistemasın a’piwayı halatqa keltiriw;
2). Ku’shler sisteması ta’sirindegi absolyut qattı dene ten’ salmaqlılıg’ının’ za’ru’r ha’m jeterli sha’rtlerin anıqlaw.
Mexanikada materiallıq denelerdi bir-birine o’z ara ta’siri ku’sh penen o’lshenedi. Ku’sh vektorlıq bolıp, onın’ denege ta’siri:
a). Ku’sh qoyılg’an noqat;
b). Ku’shtin’ bag’darı;
v). Ku’shtin’ mug’darı menen anıqlanadı.
Ku’shtin’ xalıqaralıq birlikler sisteması (SI) dag’ı o’lshew birligi ushın Nyuton (N) qabıl qılıng’an.
Ku’shtin’ bag’dar ha’m qoyılıw noqatı denelerdi mexanik ta’sirine ha’m olardın’ bir-birine salıstırg’anda jaylasıwlarına baylanıslı.
Ma’selen, jerdin’ denege ta’siri jer orayına qarap bag’darlang’an bolıp, ol deneni awırlıq orayına qoyılg’an. Su’wrette ku’sh ushında strelkası bolg’an tuwri siziq kesindisi menen ko’rsetiledi (1.1-su’wret).

1.1-su’wret

Kesindinin’ A bası ku’sh qoyılg’an noqat boladı. Kesindinin’ uzınlıg’ı qa’legen masshtabda ku’sh mug’darın sha’rtli su’wretleydi. Ku’sh bag’darlang’an KD tuwri siziq onın’ ta’sir sizig’i delinedi. Ma’selen, awırlıq ku’shinin’ ta’sir sizig’i dene awırlıq orayınan o’tiwshi vertikaldan ibarat.

Ku’sh vektorlıq shama bolg’anı sebepli onı qa’legen u’lken harip penen belgilenedi, bul hariptin’ t’besine siziq,yag’nıy vektor belgisi qoyıladı. (Ma’selen ). Ku’sh mug’darı bolsa F penen belgilenedi.
Denege bir waqıtta ta’sir etiwshi ku’shler toplamı ku’shler sisteması delinedi.
Denege qoyılg’an ku’shler sistemasının’ ta’sirin basqa ku’shler sisteması bere alsa, bunday ku’shler sisteması Ekvivalent sistema dep ataladı ha’m to’mendegishe jazıladı: <= >
ku’shler sistemasının’ denege ta’sirin bir g’ana ku’sh bere alsa, onı ten’ ta’sir etiwshi delinedi ha’m bılayınsha jazıladı: < = >