Passiv diffuziya Yengilashtirilgan diffuziya

Ho’shbo’y hid tarqatuvchi bakteryalar
Mikroorganizmlarning ayrimlari hayot faolyati davomida hiddi moddalar (sirka, etil, sirkaanil, efir va h. k) ni ajratadi. Vino, sut mahsulotlar, tuproq, xashaklar o’ziga xos hidga, bu esa ma’lum turdagi mikroblarning hayot faolyati bilan bog’liq hushbo’y hid taratuvchi bakteryalarga leuconostoc cremoris kiradi. Bakteriyaning bu turi sut sanoatida ishlatiladi sut mahsulotlari, jumladan saryog’ keferlarlarga hushbo’y hid beradi.
Mikroorganizmlarda xalq xo’jaligining turli sohalarida qo’laniladi. Masalan ulardan energiya manbayi sifatida foydalaniladi. Achitqining maxsus turi seliksiya qilinib undan energiya sanoatda etil spirit olina boshlaydi. Mikroblar yordamida go’ng, o’simlik qoldiqlari, ruzg’or chiqindilari bijg’itib, ulardan metan gazi olish yo’lga quyilgan. Ko’p davlatlarda ushbu gazni oladigan maxsus uskunalar o’rnatilib, xonodonlarni isitish uchun foydalaniladi.
Maxsus suv o’ti va bakteryalarni chatishtirib olingan gidrid stomlardan okyan suvlaridagi ularni o’zlashtirib, to’plashi mumkin.
Mikroorganizmlarning ayrim turlaridan vitaminlar, fermentlar amilaza, laktoza, penisillinaza, proteza va boshqalar, amino kislotalar olinadi, shuningdek, sanoat korxonalarida hayvon va qushlar uchun oqsili ozuqalar ishlab chiqaradi. Patogen bakteryalar esa odam va hayvonlar uchun zararli bo’lgan toksinlarni ham ajratadi.

Bakteryalarning o’sihi va ko’payishi
Ko’payish- bakteryalar so’nining ma’lum hajmda ortib ketishi o’sish esa hujayra materiyalarining sintez qilinishi natijasida bakterya massasining kattalashishidir. Turli sinfdagi mikroblar har xil usul bilan ko’payadi. Masalan bakteryalar odiy bo’linish yo’li bilan ko’payadi, buni vegitatif ko’payish ham deb ataladi. Bakteriyalarning bo’linishi turli tekislikda va har xil ko’rinishda (masalan, uzum shingili, zanjir, juft-juft, toq alohida va boshqalar sodir bo’ladi. Ular kurtaklanib bo’g’inchalaridan ipchalar uzilib va spora hosil qilib (mas, aktinomislar) ko’payadi.
Bakteryalarning ikkiga bo’linib ko’payish jarayonida DNK ham ikkiga bo’linadi, bunda vodorod bog’lari uzuladi va DNK ning ikkita ipi sintez qilinadi. Keyinchalik bir ipli DNK vodorod bog’I bilan birikadi va qaytadan ikki ipli DNK hosil bo’ladi, bu o’z navbatda bakteryaning irsiy axborotni salaydi. Yangi hosil bo’lgan ikki ipli DNK da bir ipi eski ikkinchisi esa yangi komplementlar in hisoblanadi.
DNK replikatsiyasining tezligi oziq muhitning nazoratiga bog’liq. Masalan, E soli DNK sining replikatsiya 37 C li oddiy muhitda 40 minutdan sodir bo’lsa, maxsus muhitda 20 minutda hujayra ikkiga bo’lingani bakteriya uch xil bo’linadi.
Hujayraning bo’linishi uning ajralishidan teaz bo’ladi; hujayralar sinxrom bo’linadi, bunda nukleotitning bo’linishi va ajralishi natijasida bir hujayrali organizm hosil bo’ladi; nu;leptid bo’linishi hujayralarning bo’linishidan oldin bo’lib, ko’p nukleotidli bakteryalar hosil bo’ladi.
Populyatsiyada bakteryalarning ko’payish tezlig’i har xil. U bakteryalarning turi kulturaning yoshi, oziq muhit, harorat, Co2 konsentratsiyasi va ko’pgina boshqa omilarga bog’liq. Bakterya hujayralari bo’lingandan so’ng hujayralararo bog’ saqlanib qolsa zanjir hosil bo’ladi. Sharsimon yoki tayoqchasimon bakteryalardan tashkil topgan zanjirga steptobakteryalar kiradi.
Ko’pchilik aktinomesetlar ipsimon hujayralarni fragmentlarga bo’lish, sharsimon tayoqchasimon shakli hujayralarni hosil qiladi.
Qati’y hujayra ichi parazitlari Rikketsiyalar va Xlamidiyalar bir xil yul bilan ko’paymaydi. Retetsiyalar bakteriyalar singari binary yo’li bilan ko’payadi. Xlamidiyalarda ma’lum bir rivojlanish sikli orqali bo’linadi. Elementlar tanachalar sezuvchi hujayra vakuol hujayrasiga o’tib vegitatif shakl – inisiya yoki regulyar tangachalar hosil qiladi. Bu tangachalar bo’linish xususyatiga ega. Bir necha bo’linishdan so’ng ular orali shaklar hosil qiladi, bulardan yangi avlod elementlar tanachalar hosil qiladi.
Vakuola devorining yoki xo’jayin hujayraning buzilishi natijasida elementar tanachalar tahsqariga chiqadi va barcha sikllar bashqa hujayrada takrorlanadi. Sikning davom etishi 40-48 soat.
Mikoplazmalarda kupayuvchi elementlar tanachalar sferik yoki tuxumsimon shaklda bo’lib kattaligi 130-220 nm. Bu tanachalar kurtaklanib yoki fragmentlarga bo’linib ko’payadi. Bazi mikoplazmalarda nisbatdan yirik sharsimon tanachalar hosil qiladi. So’ngra bu tanachalar kurtaklanib qiz hujayralarga aylanadi: mikoplazmalar ko’ndalang bo’linish yo’li bilan ham ko’payishi mumkin.
Bakteryalarning suyuq va qattiq (zich) oziq muhitda ko’payishi. Bakterya populyatsiyasining rivojlanish fazalari.
Bakteriyalar boshqa prokariotlarga nisbatdan tez bo’linishi bilan tasvirlanadi. Bo’linish tezligi, ularning tur tarkibi oziq muhitning tarkibi, pH, harorat aerasiy va boshqa omilarga bog’liq. Bakteryalar qattiq oziq muhitda hujayralar yig’ilib to’plam hosil qiladi bunda to’plamni koloniya deb ataladi. Koloniyalarning tashqi tuzulishi o’ziga xos bo’lib, bu defferensiyal belgiga qarab bakteryalarning identifikatsiya (turini aniqlash) qilishda foydalanadi.
Har xil bakterya koloniyalari yuzasi o’lchamlari rangi, tiniqligi bilan farq qiladi. Lekin bu begilar kulturar sharoitda qarab o’zgarishi mumkin. Bakteryalar suyuq oziq muhitlarda oziq muhitning yuzasida bir tekis loyqalanib yoki cho’kma hosil qiluvchi parda hosil qiladi. Bakteryalarning ko’payishi vaqt generatsiyasi bilan yoki hujayralarning bo’linish davri bilan nelgilanadi. Generatsiyaning davom etishi bakteryaning turi, yoshi, populyatsiyasi, oziq muhitning tarkibi, harorat va boshqa omilarga bog’liq. Bakterya hujayrasining bo’linishiga ketgan vaqt ularning turiga qaqab har xil bo’ladi. Masalan ichak tayoqchasi 20 minutdan 14 soatgacha sil mikobakteryasi 18-24 soatda yoki 3-5 haftada koloniy hosil qialdi