Патологик физиология

14. 13. ЛЕЙКОЗЛАР

Қон яратувчи тўқиманинг ўсмали ҳарактерга эга бўлган системали касаллиги лейкоз дейилади.

Лейкозлар қон яратилишининг алоҳида ёш – етилмаган ҳужайраларнинг ўсмали пролиферацияси билан ифодаланади. Булар гемопоэзнинг 2-, 3- , 4- синф ҳужайраларидир. Лейкозларда қон яратувчи тўқиманинг гиперплазия ва метаплазия ходисаси қайтмас ҳусусиятга эга. Ҳужайраларнинг кўпайиш жараёни уларнинг табақаланиш (дефференциация) жараёнидан устунроқ бўлганлигидан қонга кўп миқдорда етилмаган, патологиг ўзгарган (анаплазцияланган) ҳужайраларнинг чиқишига олиб келади. Ўсмали лейкоз ҳужайралари метастаз беради. Шу сабабли лейкозга қон яратувчи тўқиманинг системали шикастланиши деб қаралади.
Касаллик зўрайгани сари лейкемик инфильтратлар қон яратувчи органлардан бошқа аъзоларда: жигарда, талоқда, буйракларда, терида ва бошқа органлар, тўқималарда ҳосил бўлади.
Пролиферация қилувчи тўқиманинг турига ва унинг ҳужайравий таркибига қараб лейкозларни миэлолейкоз, лимфалейкоз, ретикулоз, эритромиэлоз, мегакариобластоз шакллари фарқланади.
Ўсма ривожининг негизига қараб ва лейкоз ҳужайраларнинг табақаланиш (дифференцировка) қобилятининг йўқотганлигига қараб ўткир ва сурункали лейкозлар фарқ қилинади. Ўткир лейкозларнинг ўсма негизини табақаланиш қобилятини йўқотган, қон яратилишининг 2-3-4-синф етилмаган бласт ҳужайралари ташкил қилади. Буларга ўткир миэлобласт, лимфобласт, монобласт, мегакариобластли лейкозлар, эритромиэлозлар кирадилар. Агар усманинг негизини 2 ва 3синф ҳужайралар яъни морфалогик идентификация қилинмайдиган ҳужайралар ташкил қилса, у ҳолда ўткир дифференциацияланмайдиган лейкоз ҳақида гап боради.
Лейкозларнинг сурункали шакллари ўсмасининг асосини етилаётган ва етилган ҳужайралар ташкил қилади. Буларга сурункали миэло-, лимфо-, моно-, мегакариоцитли лейкозлар ва сурункали эритромиэлоз киради. Ўсмага айланаётган (малигнизация) ҳужайра қанчалик кам табақаланган бўлса, касаллик шунчалик ўткир ва ёмон сифатли ҳарактерга эга бўлади. Ўткир лейкозлар соғлом инсонларда тўсатдан бошланади, чунки касалликнинг бошланиши симптомларсиз кечади. Касалнинг холи тобора ёмонлашиб боради. Касаллик бошланганидан сўнг бир неча ойда, хатто бир ой давомида ўлим билан якунланади. Cурункали лейкозларда касалликни зўрайиши унинг ремиссияси (касалликни енгиллашиши) билан алмашиниб туради. Даволаш ёрдамида ремиссия даврини 1-2йилгача чўзишга эришилади. Лейкозни шаклларига ва даволашни мувафақиятли бўлишига қараб касалланганларнинг умри 2-10 йилгача хатто бундан ҳам узоқроқ давом этади.
Лейкозларда лейкоцитларнинг умумий миқдори анчагина кўпайиши ва 1мм³ қонда 200-500000га хатто 1млн. га етиши мумкин. Лейкознинг бундай шаклига лейкемик лейкоз дейлади. Бундан ташқари яна лейкозларни сублейкемик, лейкоцитларнинг умумий сонини ўртача кўпайиши алейкемик, лейкоцитларни миқдорини кўпаймаган холати ва лейкопеник лейкопения яъни лейкоцитлар умумий миқдорининг камайиши билан кечадиган шакллари тафовут қилинади. Лейкозларнинг лейкопеник шакллари кўпинча касалликнинг сурункали шаклларида ривожланади. Лейкемик ва лейкопеник лейкозлар ўткир лейкозларда кузатилади.