Педагогическая интеграция: методология, теория, технология : монография

Rossiya Federatsiyasi
Fan va oliy ta'lim vazirligi

N. K. Chapaev

PEDAGOGIK INTEGRATION:
METODOLOGIYA, NAZARIYA, TEXNOLOGIYA
Monografiya

3. 
   1-nashr, kengaytirilgan va qayta ko'rib chiqilgan
   

Ekaterinburg
RSPPU
2019
UDC 37.01
BBK Ch4v
19-bob
Chapaev, Nikolay Kuzmich.
P19 Pedagogik integratsiya: metodologiya, nazariya, texnologiya­
gia: monografiya / N. K. Chapaev. 3-nashr, qo'shing. va qayta ishlangan. Yekaterinburg ­: Ros nashriyot uyi. davlat prof.-ped. un-ta, 2019. 372 b.
ISBN 978-5-8050-0674-7
Pedagogik integratsiyani metodologik, nazariy va texnologik xususiyatlarning yaxlit tizimi sifatida uzoq muddatli tadqiqotlar natijalari keltirilgan.
Kitob ilmiy-amaliy o'qituvchilar, talabalar, aspirantlar va ushbu masalaga qiziqqan barchaga mo'ljallangan.
UDC 37.01 BBK Ch4v

ISBN 978-5-8050-0674-7
Taqrizchilar: pedagogika fanlari doktori, professor S. A. Novoselov ­(Ural davlat pedagogika universiteti ­); Pedagogika fanlari doktori, professor V. A. Chupina (Rossiya davlat kasb-hunar pedagogika ­universiteti)
© Rossiya davlat kasb-hunar ­pedagogika universiteti, 2019 yil

Mundarija

N. K. Chapaev 1
PEDAGOGIK INTEGRATION: 1
METODOLOGIYA, NAZARIYA, TEXNOLOGIYA 1
Monografiya 1
Mundarija 2
Kirish 4
1 -bob _ 8
1.1.Pedagogikada integratsiya jarayonlarini o‘rganish manbalarining tasnifi 8
1.2.Zamonaviy integrativ-pedagogik tushunchalar 19
1.3.Pedagogik integratsiya asoslari 30
1.4.pedagogik integratsiyaning tushuntirish printsipi sifatida 40
(ta'lim va ishlab chiqarish integratsiyasi misolida) 40
1.5.Pedagogik integratsiya omillari 68
2 -bob 89
2.1.Integrativ - pedagogik tadqiqotning xususiyatlari va tipologiyasi 89
2.2.Pedagogikada integratsiya jarayonlarini o'rganish mantig'i 99
2.3.Pedagogikada integratsiya jarayonlarini o'rganish usullari 103
2.4.Integrativ pedagogik tadqiqotlarni tahlil qilishning miqdoriy va sifat usullarining o'zaro bog'liqligi muammosi 120
PEDAGOGIK INTEGRATIONNING UMUMIY NAZARIY XUSUSIYATLARI. 125
3.1.Pedagogik integratsiyaning genealogiyasi 125
3.2.Pedagogik integratsiyaning qonuniyatlarini aniqlash, qonuniyatlarini aniqlash va aniqlash masalalari 133
3.3.Pedagogik integratsiya morfologiyasi: tashuvchilari, darajalari, tarkibiy qismlari, yo'nalishlari, turlari, turlari, shakllari. 147
3.4.Pedagogik integratsiya paradigmatikasi 165
3.5.Pedagogik integratsiyaning funktsiyalari 169
PEDAGOGIK INTEGRATSIYA TUSHUNCHASI-KATEGORIAL TAHLILI. 174
4.1.Integratsiyani talqin qilish an’analari va ularning pedagogik talqinlari 174
4.2.Umumiy ilmiy-pedagogik kategoriya sifatida integratsiyaning invariant xususiyatlari va konseptual sohasi 184
4.3.Pedagogik integratsiyani spetsifikatsiyalash muammolari va yo'llari 200
INTEGRATSION PEDAGOGIK FAOLIYATNING TEXNOLOGIK INFRATURUKTURI. 220
5.1. Integrativ pedagogik faoliyat tushunchasi 220
5.2.Integratsiyalashgan pedagogik faoliyatning harakatlantiruvchi kuchlari, mexanizmlari va modellari 228
5.3.faoliyatni amalga oshirish shartlari va "texnologik zanjir" 244
5.4.Integrativ pedagogik faoliyat vositalari : tuzilishi, tarkibi, qo`llash texnologiyasi 253
6 -bob _ 275
6.1. Integrativ-yaxlit yondashuvning umumiy xususiyatlari 275
6.2.Integrativ-yaxlit yondashuvning kategorik sohasi 284
6.3.o'quv muammolarini hal qilishning texnologik vositasi sifatida qo'llash tajribasi 294
Xulosa 307
Bibliografik ro'yxat 310

Kirish
"Pedagogik integratsiya: metodologiya, nazariya, texnologiya" monografiyasining uchinchi nashri zarurati bir qator ­holatlar bilan bog'liq.
Birinchidan, pedagogik integratsiya muammolari ­doimiy xarakterga ega: ular haqiqat fakti sifatida ­insoniyat jamiyatining o'zi mavjud ekan. Buning sababi shundaki ­, integratsiyaning paydo bo'lishi ­insonning ijtimoiy merosga bo'lgan asosiy ehtiyojini qondirish (oldingi avlodlar tajribasini o'rganish ­) zarurati bilan uzviy bog'liq bo'lib, uning eng muhim mexanizmi ishlab chiqarish ­va texnik faoliyat bilan bir qatorda edi. asosiy vazifasi ishlab chiqarish ko'nikmalarini uzatish va ­asboblardan foydalanishni o'z ichiga olgan pedagogik faoliyat. Ya'ni, ta'limning tashkiliy shakllari paydo bo'lgandan beri pedagogik integratsiyani rivojlantirishning eng muhim yo'nalishlari - avlodlar tajribasini birlashtirish va pedagogik ­va ishlab chiqarish faoliyatini integratsiyalashuvi ­belgilab berildi . ­Antik davrda ­pedagogik integratsiya fan haqiqati sifatida tan olingan. Demak, Pifagor, Hegelning fikricha, butunlikni maqsad qilib qo‘ygan [83]. Ya.A.Komenskiyni [204] haqli ravishda pedagogik integratsiya nazariyasining asoschisi deb hisoblash mumkin . U ­o'zining pansofik ta'lim konsepsiyasida ­barcha pedagogik fanlar uchun umumiy bo'lgan mezonlarni asoslashga yaqinlashdi ­, ular asosida ­pedagogika fanining mazmuni ham, ta'lim mazmuni ham qurilishi kerak.
Ikkinchidan, bugungi o‘zaro bog‘liq va o‘zaro bog‘liq dunyoda integratsiya jamiyat hayotining barcha sohalari, jumladan, ta’lim taraqqiyotining yetakchi namunasi, asosiy tendentsiyasiga aylanib bormoqda. Shunday qilib, tanqidiy bilimlar nazariyasi tarafdorlari zamonaviy ko'p o'lchovli dunyoni monologik fikrlash turiga ega bo'lgan tor mutaxassislar tomonidan o'zlashtirila olmaydi, deb hisoblashadi, chunki tobora ko'payib borayotgan muammolar polimodal xususiyatga ega, mantiqiy jihatdan tartibsiz va fanlararo tahlil va sintezni talab qiladi [323] ]. Shunga ko'ra, ularni hal qilishda muqobil qarashlar va fikrlash usullari o'rtasida konsensus izlash kerak . ­Bu erda ­integrativ-yaxlit yondashuv yordam berishi mumkin. Bu shaxsning rivojlanishi, shakllanishi va shakllanishiga ­u yoki bu tarzda ta'sir qiladigan barcha elementlar, hodisalar, narsalar va boshqalarning o'zaro ­ta'sirining "ansambl effekti" ning "shaxsiy oqibatlari" ni ­hisobga olishni taqozo etadi. ­ta'lim faoliyati.
“Pedagogik integratsiyaning nazariy va uslubiy asoslari” [451] dissertatsiyasida bayon etilgan qoidalar ­hanuzgacha dolzarb boʻlib ­, ularning koʻpchiligi ushbu monografiyada oʻz aksini topgan. Ammo shuni ta'kidlash kerakki, ko'pincha zamonaviy ilmiy ishlarda ­iqtiboslar o'rniga yuqorida aytib o'tilgan dissertatsiya matnini "xususiylashtirish" mavjud ­. Yoki 1998 yilda yozilgan asarga haddan tashqari mehr-muhabbat tufayli ­yoki "xususiylashtiruvchilar" kompetentsiyaga asoslangan yondashuvning ko'rsatmalaridan birini juda tom ma'noda qabul qiladilar ­, unga ko'ra bilimlarni o'zlashtirmaslik birinchi o'rinda turadi ­. . va shakllantirish. Ularni topish qobiliyatlari yoki boshqa sabablarga ko'ra, lekin ilmiy seminardagi ba'zi hamkasblar undan ­asosiy qoidalarni olishadi (xayriyatki, kompyuter ixtiro qilingan) va ularni o'z nomlari bilan chop etishadi, ba'zan esa ularni qandaydir innovatsion hodisa sifatida o'tkazishadi ­. . Qoidaga ko‘ra, dissertatsiya muallifiga bevosita ham, bilvosita ham havolalar berilmaydi. Beixtiyor xayolimga fikr keladi: qanchalik oson, ma'lum bo'lishicha, maqolalar yozishingiz mumkin. Birovning matnini oling, uni o'z mulohazalaringiz bilan to'ldiring yoki fikrlarni taqdim etish tartibini o'zgartiring yoki hatto o'zingizni boshqalarning doimiy matni bilan cheklang va "Men muallifman" tayyor ­. Bu erda ismsiz ba'zi misollar mavjud.
, 2016 yil uchun "Zamonaviy dunyoda innovatsiyalar" xalqaro ilmiy konferentsiyasi materiallari asosida yaratilgan to'plamda nashr etilgan integrativ pedagogik faoliyatni amalga oshirish mexanizmlari va modellarini ochib berishga bag'ishlangan maqoladir. ­Ma'lum bo'lishicha, maqola boshida faqat bir necha satr muallifga tegishli ­, qolgan matn yuqorida qayd etilgan dissertatsiya tadqiqotidan "qarz olingan". Qarama-qarshiliklar ro'yxati, masalan, juda umumiydir, garchi bu erda ham biror narsani o'zgartirish mumkin edi. Ammo bu qarama-qarshiliklar haqidagi hukmlar va xulosalar butunlay takrorlanadi. Shu bilan birga, mualliflar o'zlarining hech narsalarini taklif qilmaydilar ­. Ammo bugungi kunda zamonaviy manbalarga maxsus murojaat qilish moda ­. Kulgili, lekin qayg'uli.
Ikkinchi misol - maqola, uning mavzusi ­zamonaviy pedagogikaning antropologik jihatlari va texnologiyalari. Birgina 2011 yilning o‘zida Oliy attestatsiya komissiyasi ro‘yxatiga kiritilgan ikkita jurnalda chop etildi. Mualliflarga, biologiya ­fanlari doktorlariga nima uchun pedagogik ish kerakligi tushunarsiz. Ammo vaziyat yana takrorlanadi: maqola boshida yoki o'rtasida uning bir nechta mulohazalari ­, lekin asosan matn, g'oyalar, muhim qoidalar ("Pedagogikaning maqsadi ­inson o'zining barcha boyliklari bilan bog'liq bo'lishi kerak". munosabatlar”, “pedagogik integratsiya keng ma’noda so‘zlar integrativ pedagogik faoliyatni amalga oshirish kontekstida ko‘p qirrali inson yaxlitligini ­rivojlantirish, shakllantirish va shakllantirish jarayoni va natijasidir ­”) allaqachon aniqlangan, shakllantirilgan va tavsiflangan. “ Pedagogik integratsiyaning nazariy va uslubiy asoslari” dissertatsiyasi muallifi . ­Shunga qaramay, yangi bilimlar muallif pozitsiyalari va boshqa manbalardan jalb qilingan pozitsiyalarni ijodiy sintez qilish jarayonida yaratiladi va ­ikkinchisidan to'liq nusxa ko'chirish yordamida shakllanmaydi. Va yana savol tug'iladi: "Men muallifman" kim? Ko'rsatilgan dissertatsiya muallifi yoki ko'rib chiqilayotgan maqola mualliflari? Axir, biz qarzga olingan satrlar haqida emas, balki bir sahifa haqida ham, hatto ikkita sahifa haqida ham gapirmayapmiz . ­Gap umuman olganda 85% (kamida) yoki hatto 99% (masalan, birinchi) boshqa shaxsga tegishli bo'lgan, u haqida hech qanday so'z aytilmagan ish haqida ketmoqda ­. Bu, albatta, tushunarli: agar siz buni eslatib o'tsangiz, to'g'ridan-to'g'ri katta hajmdagi "qarz olish" haqiqati ayon bo'ladi. Aslida, bu erda hatto plagiat emas, balki mualliflikni almashtirish mavjud.
Aslida, boshqa odamlarning yozma asarlarini "qo'shib qo'yish" amaliyoti, bir muncha vaqt o'tgach, ­klassik ta'lim nihoyat tugatilganda, ya'ni futuristlarning orzusi qachon amalga oshishiga olib kelishi mumkin. ­tashlang" "Pushkin, Dostoevskiy ­, Tolstoy va boshqalar va hokazo. "Zamonaviylik qayig'idan"" demak, ­o'zini "Jinoyat va jazo" ning yangi muallifi deb e'lon qilgan, familiyasini qo'ygan va "o'z" romanini eng zamonaviy innovatsion loyiha deb ataydigan mavzuni topish mutlaqo mumkin emas. Ehtimol, biror narsa "tuzatadi", o'zgaradi, qo'shadi ... Lekin F. M. Dostoevskiy endi "men o'zim muallifman" bo'lmaydi.
Albatta, dissertatsiya tadqiqotiga bo'lgan qiziqishdan quvonish mumkin: ish muvaffaqiyatli bo'ldi, undan matnlar ilmiy jurnallarda chop etiladi. Lekin nimadir baxtli emas. Garchi ijobiy ­daqiqa ham bor. Bunday ilmiy ishlarning nashr etilishi ma'lum ma'noda ­pedagogikadagi ­integrativ mavzularning dolzarbligi va dissertatsiya ­va boshqa monografiyalarda ilgari surilgan qoidalarning zamonaviyligidan dalolat beradi.
Pedagogik integratsiyaga oid materialdan noto'g'ri foydalanish (shaklda emas, balki mohiyatan) yuqoridagi misollar o'quvchini monografiya bilan ishlashda yuzaga kelishi mumkin bo'lgan mualliflik ziddiyatlariga tayyorlaydi, deb umid qilmoqchiman. “Muallifning egizaklari” haqidagi xabar majburiy choradir.

1
-bob
_

1. 
   Pedagogikada integratsiya jarayonlarini o‘rganish manbalarining tasnifi
   
   
   
   

har qanday turdagi tadqiqot maqsadlariga erishish muvaffaqiyatining zaruriy shartidir . ­Lekin, birinchi navbatda, bu ­nazariy va uslubiy ishlarga tegishli bo'lib, ularning natijasi sifatida ham "haqiqat haqida bilim", ham "bilim haqida bilim" mavjud. Ko'rib chiqilayotgan manbalarni ikkita katta guruhga bo'lish mumkin - falsafiy va ilmiy tadqiqotlar va aslida pedagogik ­tadqiqotlar. Manbalarning birinchi guruhiga quyidagi kichik guruhlar kiradi :

1. 
   mantiqiy-uslubiy va umumiy ­nazariy muammolarini ochib beruvchi manbalar [1, 2, 3, 14, 16, 18, 50, 67, 126, 132, 153, 170, 174 va boshqalar].
   

integratsiyaning muhim kategorik xususiyatlarini ochib beradigan ishlar egallaydi . Shunday qilib, V. A. Engelgardtning “Integratizm - ­hayot hodisalarini bilishda ­oddiydan murakkabga yo'l” [484] maqolasida ­qismlar va butunning integratsiyalashuvining uch bosqichi ajratiladi (bir tizimning paydo bo'lishi). qismlar o'rtasidagi bog'lanishlar ; ­yaxlitlik tarkibiga kirishda ­qismlarning asl identifikatsiyalash xususiyatlarining yo'qolishi ; ­qismlarning xususiyatlari ­va yangi qismlarga oid aloqalarning paydo bo'lishi tufayli yuzaga keladigan yaxlitlikda yangi xususiyatlarning paydo bo'lishi), “integrizm”, “reduksionizm” va “organizm” tushunchalarining tahlili ­berilgan. V. A. Engelgardt faoliyatining qoidalari pedagogikada o‘z aksini topgan [139]. Ular ushbu ishda qo'llashni ham topadilar.
Integrasiya, parchalanish, differensiallanish va dedifferentsiatsiya o'rtasidagi munosabatlarning mazmunli tahlili ­G. Paveltsig [304, 498, 499, 500] asarlarida keltirilgan. Nemis tadqiqotchisi tomonidan ko'rsatilgan integratsiyaning ko'p qirrali qarashlari pedagogik faoliyat jarayonida integratsiya va parchalanish jarayonlarining rolini to'g'ri tushunishga yordam beradi. Har qanday integratsiya parchalanish momentini o'z ichiga olishini anglash o'qituvchilarni integratsiyaga "mutlaq yaxshilik", differentsiatsiyaga esa "mutlaq yomonlik" sifatida "qo'pol" yondashuvdan ogohlantiradi. Pedagogik integratsiyaning mohiyatini tushunishga ­G. Paveltsigning integratsiya ­, assimilyatsiya va dissimilyatsiya munosabatlari, moslashuvning integratsiya aspekti ­, termoyadroviy yaxlitlik va integratsiyaning turli bosqichlari, ­tushunchalarning o'zaro ta'siri haqidagi fikrlari muhim hissa qo'shadi. "integratsiya" va "jarayon", "integratsiya va "taraqqiyot ­", "integratsiya" va "taraqqiyot". Pedagogika uchun tadqiqotchining “ ­yangi tizimni integratsiyalashuvi hali ham kun tartibida turgan bir paytda eskining parchalanishiga birinchi o‘ringa chiqishiga yo‘l qo‘yib bo‘lmaydi ” degan pozitsiyasi nihoyatda muhim. 42]. G. Pavelsigning bir qator g‘oyalari keyinchalik integratsiyaning invariant xususiyatlarini ko‘rib chiqishda qo‘llaniladi .­
Ilmiy adabiyotlarda integratsiyaning genetik aspektlari tahlil qilinadi, ­bilimlarni integratsiyalashuvining ob'ektiv asoslari, shartlari va omillarini aniqlashga yondashuvlar taklif etiladi [106, 419], uning tarkibiy va morfologik xususiyatlari - darajalari, turlari, turlari, shakllari, yo'nalishlari, tendentsiyalari va mexanizmlarini tavsiflaydi. [16 , 67, 106, 190, 196, 270].

2. 
   Fanning alohida tarmoqlari va fanlar guruhlarida fanlarning integratsiyalashuvi masalalarini tahlil qiluvchi manbalar [6, 46, 57, 69, 106, 107, 140, 166, 270, 500 va boshqalar].
   

Ushbu kichik guruhda, birinchi navbatda, ­integratsiyaning ikki yo'nalishi - ijtimoiy-gumanitar va tabiiy ­ilmiy bilimlarning o'zaro ta'siri va texnik va ijtimoiy fanlarning o'zaro bog'liqligi diqqatni tortadi. Shunday qilib, Yu.A.Shrayder ijtimoiy ­va tabiiy fanlar o'rtasidagi munosabatlarning tabiati haqida yozadi, bu erda asosiy narsa mustaqil sheriklarning hamkorligi emas ­, balki o'zaro "nihol" yoki " ­organizmlarning yaqin simbiozi" [473]. G.D.Gachev tabiiy fanlar rivojlanishiga gumanitar fanlarning ta'siri muammosini ko'taradi [82].­
Texnik va ijtimoiy fanlar o‘rtasidagi munosabatlarning ob’ektiv asoslarini ­ochib beruvchi asarlar ­jiddiy e’tiborni talab qiladi [69, 166, 488 va boshqalar]. Tadqiqotchilarning ta'kidlashicha, agar u ilgari "inson" bo'lmasa, uni yaratish mumkin emas edi , bu keyinchalik uning "antropomorfik ­" xususiyatga ega bo'lgan bir qator atamalarni o'z ichiga olgan ­kontseptual apparatining rivojlanishiga ta'sir ko'rsatdi [469] va shu bilan " ­Inson va texnologiya mavjudligining o'zaro shartli tabiati" g'oyasi [402, p. ­33]. Ijtimoiy va texnika fanlarining oʻzaro taʼsiri yoʻllari ­nomlanadi [270]; B. M. Kedrov umuman fanlar bilan, xususan, ijtimoiy-texnika fanlari o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar asosida yotgan tamoyillar haqida yozadi ­[196] va bu munosabatlarning tipologiyasi va mexanizmlari ham ko‘rib chiqiladi [69].

3. 
   Integrasiyaning pedagogik jihatini ko‘rib chiquvchi falsafiy, ilmiy, psixologik manbalar [53, 55, 66, 75, 82, 106, 107, 110, 134, 135, 136 va boshqalar].­
   

Bu kichik guruh ma’naviy madaniyat birligini saqlashning eng muhim omili bo‘lgan integratsiya butunlik qiyofasini bera olishini ta’kidlaydigan asarlardan iborat [82]. Aksincha, "haddan tashqari izolyatsiya va o'zini-o'zi izolyatsiya qilish, fanlarning o'zlarining "men" ni talab qilishlari zararli bo'ladi, chunki bu ma'naviy faoliyat ufqini toraytiradi" [ ­270, p. 115]. Fanlarning "tabaqalanishi" insonning deformatsiyasiga olib keladi ­, uning tarbiyasi va kasbiy tayyorgarligiga salbiy ta'sir qiladi ­: "O'n minglab fanlar bor, lekin bitta odam bor! Maktabda allaqachon ... kichkina odam sinus-kosinusni ham, Raskolnikov o'ldirgan keksa buvisini ham, infuzoriyani ham ­, Hammurapi qonunlarini ham birlashtira olishi kerak . ­Va bu erda nima maqsad bor? Yoki odam ­madaniyatni turli xil qutilar to'plami sifatida bilishga mahkummi, unga mexanik ravishda suriladi va "bog'da oqsoqol bor va Kievda amaki bor" mantiqi bilan qoladimi yoki ma'no bormi va ­? hamma narsa va hamma narsa o'rtasidagi bog'liqlikmi?" [82, b. 15]. Aslida, inson dunyoning yaxlitligini tushunishga qodir, chunki "hamma narsa unda singib ketgan". Biroq, "qisman bilim, ma'lumot o'sishi o'rtasida qichqiriqli nomutanosiblik shakllandi. va insonning ­bularning barchasini dunyoning izchil tasviriga to'plash qobiliyati" [82, b. 14].
Integrasiyaning pedagogik jihati ­I.P.Yakovlevning ikkita monografiyasida aks ettirilgan [491, 492]. Shunday qilib, birinchi ishning asosiy maqsadi ­oliy ta'lim va jamiyat taraqqiyoti uchun umumiy bo'lgan integratsiya tendentsiyalarini aniqlash, shuningdek, ­texnik universitetlarda integratsiya jarayonlarining namoyon bo'lish xususiyatlarini ko'rib chiqish edi. Tadqiqot ­ta'lim jarayonidagi ba'zi sifat o'zgarishlarini bashorat qilishga harakat qiladi . Integratsiyani ­jamiyat, fan va ta’lim rivojlanishining ­yetakchi tendentsiyasi deb atagan I.P.Yakovlev ­ta’limda integratsiya jarayonlarining ­eng muvaffaqiyatli kechishi uchun shart-sharoitlarni , ularning “ ­oliy oliy o‘quv yurtlarida mutaxassislar tayyorlash samaradorligini oshirishga ta’sirini aniqlashni muhim deb hisoblaydi”. ta'lim." Muallif oliy ta’limdagi integratsiya jarayonlarining o‘ziga xos xususiyatini ta’kidlab, “Oliy ta’lim sharoitlari uchun bilim sintezi va hamkorlikning o‘ziga xos xususiyatlarini asoslash uchun nazariy tahlilga ehtiyoj bor. mutaxassislar tayyorlash va ilmiy izlanishlar” [491, ­b ­. 17].
I.P.Yakovlev “yaxlit shaxs” tushunchasini ochib beradi, bu orqali u ­faoliyatning barcha turlarida yuqori faollikka ega, ular o‘rtasida uyg‘un munosabatlarga ega bo‘lgan shaxsni nazarda tutadi . ­U faoliyatning barcha turlarining muvofiqligi, bir-birini to'ldirishi va ularning birligi tamoyillari asosida shakllanadi. Shaxsni shakllantirish jarayonida ­tashqi muhit, uning barcha tarkibiy qismlarining o'zaro ta'siri, ikkinchisining shaxs bilan munosabati katta o'rin tutadi. Yakovlev universallashtirish va uyg'unlikning ­organik birligi printsipiga asoslanib, yaxlit shaxs kontseptsiyasiga asoslanib , ­"integral profil" mutaxassisi modelini - ­shaxsni shakllantirishning professional asosini ishlab chiqadi [491, p. 24].
I. P. Yakovlev keyingi asarida oliy ta'lim, fan va ishlab chiqarishni integratsiyalash muammolarini ko'rib chiqadi. Asosiy e'tibor masalaning tashkiliy va institutsional tomoniga qaratilgan. Muallifning adolatli fikriga ko‘ra, “muayyan jarayon inson uchun “ishlashi” uchun barcha ishlab chiqarish vositalarini, fan, ta’lim, boshqaruv vositalarini birlashtirish, birlashtirish talab etiladi” [492, b. ­24].
В работе ставятся и решаются вопросы внутривузовской и межвузов ­ской кооперации и интеграции, раскрываются особенности интегра ­ции вузов с научными организациями, дается классификация учебно ­научно-производственных комплексов, описываются теоретико-мето ­дологические и технолого-методологические основы формирования системы «образование - наука - производство» va hokazo.
Falsafiy va ilmiy adabiyotlarda pedagogik ­integratsiyani texnologik ta'minlash muammolarini hal qilishda turlicha yondashuvlar mavjud. Shunday qilib, G. M. Dobrov ­fanning turli xil ­kelib chiqadigan bilimlarning ortib borayotgan miqdori bilan to'ldirilishi ushbu bilimlarni sintetik idrok etishni ta'minlashga imkon beradigan o'rganish uchun samarali qarshi choralarni ko'rish vazifasini qo'yayotganini ta'kidlaydi ­[132]:
a) o'quv jarayonida amaliy masalalarni ham, ilmiy-nazariy muammolarni ham hal etish ;­
b) o'quv jarayonida kibernetik mashinalarning keng qo'llanilishi;
v) bilimlarni o'z-o'zini egallash ko'nikmalarini singdirishni ta'minlaydigan o'quv usullarining barcha bosqichlarida faol foydalanish va boshqalar.­
Yuqoridagi qoidalarga asoslanib, O. M. Sichivitsa shunday ­xulosaga keladi: "ma'lum bir ta'sir ... o'qitish usullari bilan berilishi mumkin , bu esa ­odamning yuqori asabiy faoliyatining ayrim xususiyatlariga (gipnopediya) yoki ­parapsixologiya o'rganadigan boshqa murakkab hodisalarga asoslanadi. ­” [370, b. 98-99]. Bundan tashqari, ma'lumotlar hajmining tez o'sishi bilan bog'liq vaziyatning jiddiyligini ta'kidlab, tadqiqotchi " ­ilmiy bilimlarni soddalashtirishning umumiy nazariyasini yaratish yo'llari bo'yicha katta istiqbollar ochiladi, uni rivojlantirish. ­allaqachon kun tartibiga kiritilgan” [370, b. 99]. Xuddi shu muammo B. M. Suxanovni ham tashvishga soladi, u bilimning murakkabligi, uning hajmining oshishi va ­uni uzatishning an'anaviy usullari o'rtasidagi ziddiyatni ko'rsatadi . ­Bu qarama-qarshilikni yechish vositasi sifatida u “maxsus ta’lim usullari”ni – muammoli va dasturlashtirilgan ­ta’limni, taklifshunoslik usullarini, moslashuvchan ta’lim tizimlarini taklif etadi ­[184]. Analogiya usullari o'quv fanlari o'rtasidagi munosabatlarni ta'minlash vositasi sifatida qo'llaniladi [401].
I. P. Yakovlev, o'z navbatida, muammoli ta'limdan foydalanish ­ma'ruza va amaliy mashg'ulotlarning tuzilishida sezilarli o'zgarishlarga olib keladi ­va ular o'rtasidagi munosabatlar ­yangi shakllarning tug'ilishiga sabab bo'ladi, deb hisoblaydi. Ikkinchisi ishlab chiqarish holatlarini taqlid qiluvchi biznes o'yinlarini o'z ichiga oladi. Bu sinflar, bir tomondan, o'qituvchi va o'quvchilardan bilimlarning turli sohalarini sintez qilishni talab qilsa ­, ikkinchi tomondan, ular ­mutaxassislarning jamoaviy faoliyatining ko'p funksiyaliligini modellashtiradi. I.P.Yakovlevning fikricha, xalq taʼlimining rivojlanishi “nazariy muammo – amaliyotga tatbiq etish” siklini oʻzlashtirishning yagona tizimiga oʻquv mashgʻulotlarining barcha shakllarini birlashtirish imkoniyatini yaratadi [492, s. 44-45].
chiqilayotgan muammo manbalarining ikkinchi guruhi quyidagi kichik guruhlarni o'z ichiga oladi:

1. 
   Pedagogik integratsiyani o‘rganish metodologiyasi va metodikasi masalalariga oid manbalar [24, 139, 342 va boshqalar].
   

Ilmiy-pedagogik adabiyotlarda pedagogikadagi integratsiya jarayonlarini o'rganishning quyidagi ­vazifalari shakllantirilgan: pedagogikadagi integrativ jarayonlarni tarixiy retrospektivda o'rganish ­; integrativ jarayonlarning boshqa metodologik va nazariy muammolar orasidagi o‘rni va rolini tahlil qilish ; ­pedagogika fani taraqqiyotining omili sifatida integratsiya va differentsiatsiya jarayonlari o‘rtasidagi ­bog‘liqlikni aniqlash ; ­pedagogikaning boshqa fanlar bilan o‘zaro aloqadorligining obyektiv shartlarini oydinlashtirish ; ­pedagogika fanida integratsiya jarayonlarining mohiyati va mexanizmlarini o‘rganish ; ­yaxlit shaxsni shakllantirish nazariyasidagi integrativ jarayonlar va tendentsiyalarni hisobga olish va boshqalar [342].­
pedagogikadagi integrativ jarayonlarni tahlil qilishning dastlabki qoidalarini" belgilab berdi [24]:­

1. 
   har qanday ijtimoiy hodisani bilish jarayoniga xos bo‘lgan bir xil qonuniyatlarga bo‘ysunadi ;­
   
2. 
   boshqa ijtimoiy fanlar kabi pedagogikaning rivojlanishi ham ijtimoiy tartib bilan belgilanadi;
   
3. 
   Pedagogikadagi integrativ jarayonlar, boshqa ijtimoiy fanlar kabi , uning ­ijtimoiy taraqqiyotni boshqarishdagi gumanistik va mafkuraviy funksiyalarining kengayishi bilan bog‘liq .­
   

Shuni ta'kidlash kerakki, pedagogikada "integrativizm" atamalari fuqarolikni "tadqiqot printsipi", "integral yondashuv ­" sifatida topdi, bu "oddiyning murakkabga o'tish mexanizmlarini ochib berishga imkon beradi. qismlarni birlashtirish natijasida yangi” [139, b. 240-241].

2. 
   Pedagogik integratsiyaning muhim-kategorik xususiyatlarini hisobga olgan manbalar [29, 154, 155, 310, 407 va boshqalar].­
   

Urushdan keyingi ichki pedagogikada integratsiyaning muhim-kategorik xususiyatlarini birinchilardan bo'lib ­I. D. Zverev o'rgangan. "Pedagogik muammo sifatida" maqolasida ­u "integratsiya" va "muvofiqlashtirish" tushunchalarini ajratadi: integratsiya "ilmiy tushunchalar umumiy ma'no va o'qitish usullari bilan bog'langan bir nechta o'quv fanlarini birlashtirish" degan ma'noni anglatadi ­; muvofiqlashtirish - " o'quv fanlarining puxta ishlab chiqilgan munosabatlari (predmetlararo aloqalar)" [155, p. ­o'n bir]. U V. N. Maksimova bilan birgalikda yozgan keyingi ­asarida integratsiya uzviy bog'liqlikni yaratish jarayoni va natijasi sifatida tavsiflanadi ­[154].
G. I. Baturina pedagogik integratsiyaning kategorik va muhim xususiyatlarini ham tahlil qiladi. ­“Differentsiyalash bilan bir qatorda, - deb yozadi u, - pedagogika fanida, shuningdek, inson, jamiyat, tafakkur haqidagi boshqa fanlar, shuningdek, tabiiy va texnika fanlari bilan integratsiya zarurdir” [24, s. 5]. U ilm-fan rivojlanishining "pulsar" izohini qabul qiladi, bu ­bir tomondan "differensiatsiyalangan" davrlar, boshqa tomondan esa "integratsiya" davrlarining mavjudligiga imkon beradi [24, p. 6]. Shunday qilib, integratsiya va differentsiatsiya ­, go'yo vaqt o'tishi bilan parchalanadi va shuning uchun ­ularning alohida mavjudligiga yo'l qo'yiladi. "Aslida ular nafaqat o'zaro bog'liq, balki birlashishi mumkin" [24, p. 27].
G. F. Fedoretsning "O'qitish nazariyasi va amaliyotida integratsiya muammosi" [407] qo'llanmasida pedagogik integratsiyaning muhim kategorik xususiyatlarini tahlil qilishga katta e'tibor qaratilgan, bu erda uning mohiyatini o'ziga xos xususiyatlardan olishga harakat qilingan ­. "ta'lim sub'ekti" - shaxs. Shu maqsadda muallif "yaxlitlik", "uyg'unlik" atamalarini va ularning hosilalari - "yaxlit ­shaxs", "barkamol rivojlangan shaxs", "integral va uyg'un tafakkur", "yaxlit-sintetik-garmonik pedagogika ­" va boshqalarni faol ishlatadi. "Yaxlitlik", "uyg'unlik" va "integratsiya" tushunchalari ­bir semantik tugun bilan bog'langan.
Integratsiyaning asosiy-kategorial jihatlari A. P. Belyaeva tomonidan ochib berilgan. Uning fikricha, integratsiya " so'zning keng va tor ma'nosida ko'rib chiqilishi kerak " [35, p. ­43]. Birinchi holda , integratsiya ­ilmiy-texnikaviy, ijtimoiy-texnikaviy, psixofiziologik hamjamiyat asosida birlashtirilgan zamonaviy ishlab chiqarish va kadrlar tayyorlashda mavjud bo'lgan keng profilli kasblarga ishchilarni tayyorlash uchun ta'lim mazmunini yagona didaktik shaklga keltirishni anglatadi. ­. So'zning tor ma'nosida integratsiyalashgan holda, A.P.Belyaeva umumiy texnik, maxsus o'quv fanlarini, barcha o'quv va ­ishlab ­chiqarish ishlarini yagona kompleksga birlashtirishni tushunadi.
V. S. Lednev "Ta'lim mazmuni" monografiyasida ­paragraflardan birini ta'lim tarkibiy qismlarini differentsiallashtirish va birlashtirish muammosiga bag'ishlaydi [239]. Taniqli lakonik ­xususiyatga qaramay, ushbu paragrafda bir qator keng qamrovli xulosalar mavjud. Birinchidan, integratsiya va differentsiatsiya bir-biriga bog'liq, ammo ta'lim sohasida differensiatsiya hozirda ­o'zining yuqori chegarasiga yetdi va shuning uchun integratsiya birinchi o'ringa chiqadi. Ikkinchidan, integratsiya o'ziga xos "siqilish" vaqti vazifasini bajaradi. Uchinchidan, integratsiyani ­sun’iy yo‘l bilan amalga oshirib bo‘lmaydi, u “pishirishi” kerak; Tegishli komponentlarning predmeti va tarbiyaviy umumiyligi tushunilishi va isbotlanishi kerak ­. To'rtinchidan, pedagogikada integratsiya jarayonlarini rivojlantirishda "sakrashlar" mumkin, bu zamonaviy davr uchun xos bo'lgan, masalan, " ­bunday muhim ahamiyatga ega bo'lgan to'liq antropologik kursni yaratish zarurati tug'iladi. ­Psixologiya sifatida umumiy ta'lim uchun intizom". Beshinchidan, "soxta integratsiya" ning haqiqiy xavfi mavjud, ­bunga misol sifatida "murakkablash" deb ataladigan narsa bo'lishi mumkin, bu erda integratsiya matematika kabi kurslar asosidagi mezonlarga nisbatan unchalik ahamiyatli bo'lmagan mezonlarga asoslanadi. , fizika, kimyo, biologiya va boshqalar ajratiladi [239, b. 83-84].
V. S. Bezrukovaning "Pedagogik integratsiya: mohiyati, tarkibi, amalga oshirilishi" [310] ishi ­bevosita pedagogik integratsiyaning muhim-kategorik xususiyatlarini aniqlash muammosiga bag'ishlangan ­. U “integratsiya” falsafiy kontseptsiyasini “qayta qurish”ga harakat qiladi , “ ­pedagogikadagi integratsiya” va “pedagogik integratsiya” tushunchalarini belgilaydi , pedagogik integratsiya tezaurusini yaratishga yondashuvlarni ishlab chiqadi, integratsiya tushunchalariga nisbatan integratsiya toifalarini aniqlaydi. ­o'zaro bog'liqlik ­, differensiatsiya, sintez, falsafiy ma'lumotlar asosida integratsiyaning holat ko'rsatkichlari taklif etiladi.
Keling, ba'zi pozitsiyalarni tahlil qilaylik. Pedagogikaning “tanasi”da nopedagogik (umumiy ­ilmiy) integratsiya mavjudligini tan oluvchi gipotezaga asoslanib, V. S. Bezrukova ikkita tushunchani – “ ­pedagogikadagi integratsiya” va “pedagogik integratsiya”ni ajratadi. Pedagogikadagi integratsiya “... ­undagi umumiy ilmiy ­integratsiya tendentsiyalarining namoyon bo‘lishini anglatadi”, uni “pedagogik ­nazariyaning rivojlanish qonuniyatini aks ettiruvchi ilmiy tushuncha sifatida talqin qilish mumkin”. "Pedagogik integratsiya" atamasi "pedagogika ichidagi integratsiyaning o'ziga xos ko'rinishini ­o'z bilimlari doirasida, ­faoliyat ko'rsatish vazifalariga muvofiq tushuntirish , bashorat qilish va boshqarish"; ­“Pedagogik integratsiya ­pedagogik nazariya va amaliyot doirasidagi ilmiy integratsiyaning ana shunday turidir. Tabiiyki, bunday integratsiyaning tamoyillari, shakllari va usullari o'ziga xos pedagogik xususiyatlarga ega bo'ladi" [310, b. 27].
Yuqoridagi mulohazalar haqiqatda birinchi marta ta’lim nazariyasi va amaliyotini rivojlantirishning eng qiziqarli va o‘ta muhim muammosi ­, “pedagogik integratsiya” tushunchasini aniqlash muammosini ko‘tarishi bilan qimmatlidir. Biroq, u hali ham hal qilishdan uzoqdir. Bir tomondan, muallifning pedagogik integratsiyani ilmiy integratsiyadan keskin ajratish istagi mavjud bo'lsa , ikkinchi tomondan, ­pedagogik integratsiyaning ­o'zi ilmiy ­integratsiyaning bir turi deb e'lon qilinadi. "Pedagogikadagi integratsiya" va "pedagogik integratsiya " tushunchalarini keskin farqlashga urinishning o'zi savollar tug'diradi. ­Bu erda yanada nozik yondashuv talab etiladi, chunki bunday bo'linishda an'anaviylikning katta ulushi mavjud. ""Fanlararo", "fanlararo" va "fanlararo" atamalari ­unchalik to'g'ri emas, - deb yozgan edi ­V. E. Gmurman, - bilimlarni sintez qilish (nafaqat pedagogik, balki xorijiy ilmiy ham) pedagogikada o'zining asosiy yo'nalishi bo'yicha amalga oshiriladi. uning chegaralari, predmetida, ya’ni har doim bor, ichki xususiyatga ega ekanligini ta’kidlash lozim” [98, b. 25].
Yu.A. va Yu.Yu.Kustovlarning “Integratsiya pedagogik ­muammo sifatida” asarida “pedagogik integratsiya”ning “oʻziga xos tomonlarini” aniqlashga qiziqarli urinish boʻlib, uning namoyon boʻlishini ­tadqiqotchilar “psixo-pedagogik integratsiyada” topadilar. materialdagi g’oyalarning bosqichma-bosqich o’tishining ­fiziologik mexanizmi yoki tashqi tekislikdan ichki, aqliy ­tekislikka moddiylashgan ma’lumot shakli...” [233, b. 10]. Ya'ni, bu mualliflar, G. F. Fedorets kabi, pedagogik integratsiyaning mohiyatini aniqlashda "odamdan" keladi. Bu ishda pedagogik integratsiyani tushunishning negizida ana shunday yondashuv yotadi .­
Pedagogik integratsiyaning kategorial va muhim jihatlari xorijiy tadqiqotchilarning ishlarida ham ko‘rib chiqilgan. Shu bilan birga, bunday ishlarning hajm ko'rsatkichlari ilmiy-pedagogik, mazmuni va texnologik va pedagogik sohalar ­doirasidan tashqariga chiqishiga ­e'tibor qaratiladi : integratsiya, masalan, turli ­boshlang'ich va mavjud bo'lgan talabalarni birlashtirish jarayonlarini anglatadi. ­ma'lumotlar yoki milliy (irqiy ­) mansublik [502, 504]. Shunday qilib, pedagogik integratsiyaning mohiyatini aniqlashda ­yana bir bor “antromorf” yondashuv paydo bo‘ldi ­. J. Bruner, o'z navbatida, ­integratsiyaning psixofiziologik talqinini beradi [55].

3. 
   Amaliy integratsiya muammolarini hal qiluvchi manbalar.
   

“Amaliy sintez” muammolari ­– turli metodlar, usullar, ta’lim va tarbiya usullarini birlashtirish va qo‘llash bo‘yicha eng ko‘p adabiyotlar mavjud [145]. Bu, birinchi navbatda, mazmun integratsiyasi, ya'ni integral kurslarni yaratish, o'quv fanlari ("shakllanishlar"), ularning tarkibiy qismlari - bilim, ko'nikma va boshqalar integratsiyasiga taalluqlidir [15, 22, 23, 48, 77, 168, 177, 178, 179, 180, 181, 182, 236, 237, 249, 301 va boshqalar].
ta'lim va ishlab chiqarish kabi boshqa ijtimoiy institutlarning o'zaro ta'siri bilan bog'liq bo'lgan pedagogik xususiyatga ega integratsiya kabi tadqiqot ob'ekti olimlar orasida mashhurdir [54, 362, 363, 364, 365]. ­Tadqiqotchilar ­pedagogikada amaliy integratsiyaning psixologik jihatlarini ­[39, 55, 60, 134, 135, 136, 161, 313, 315 va boshqalar], kompyuter integratsiyasi muammolari ­[177, 182 va boshqalar], integratsiya masalalarini ham ko‘rib chiqadilar. akademik ­ilmiy fan va oliy gumanitar ta’lim [4, 183] va boshqalar.
Amaliy sintez muammolari dissertatsiya tadqiqotida hal qilinadi, bunda integratsiya jarayonlari bevosita ­tahlil predmeti emas. Bu V. V. Nesterovning hududiy ta'lim tizimining integratsiyalashuvining tashqi va ichki mexanizmlarini ochib beruvchi [292] ­ishiga ­, N. A. Bogachevaning tezislariga taalluqli bo'lib ­, u erda ijtimoiy-iqtisodiy bilimlar strukturasini qurishning integrativ jihatlarini tahlil qiladi. ta’lim mazmuni ­[292].49]. Ta'lim integratsiyasi muammolariga bag'ishlangan ko'plab dissertatsiyalar amaliyotga yo'naltirilgan xususiyatga ega ­[15, 48, 249, 299, 308, 476 va boshqalar]. Ko'rilgan masalalar qatori umumiy, kasb-hunar va oliy ta'limni qamrab oladi ­. Boshqa narsalar qatorida, jahon ta'limi muammolari [250], shuningdek, rus ta'limining Evropa ­ta'lim makoniga integratsiyalashuvining xususiyatlari [305].
Xorijiy tadqiqotchilar ham amaliy sintez muammolariga e’tibor berishadi [495, 496, 497, 498, 499, 500, 501, 502, 503]. ­G'arbdagi zamonaviy integrativ pedagogik g'oyalardan biri "kooperativ pedagogika" dir. O'quv jarayonida "hamkorlik missiyasi", o'zaro yordam va o'zaro tushunishga alohida urg'u beriladi, bu esa ushbu kontseptsiyaning aniq gumanistik yo'nalishini ko'rsatadi [285]. Rus pedagogikasida jamoaviy bilim faoliyatini tashkil etish sohasida ham kuchli an'analar mavjud ­[60].
"Pedagogikadagi kooperativ inqilob", "o'qitishning hamkorlik tamoyili " - bunday iboralar ko'pincha ­kooperativ pedagogika muammolariga bag'ishlangan asarlarda uchraydi . ­O'quv jarayoni samaradorligini oshirishda, kompensatsion ta'limni amalga oshirishda , ­sinfda ijodiy muhitni yaratish uchun integrativ shakllardan foydalanishda ­o'quvchilar, o'qituvchilar, maktab ma'muriyati, ota-onalarning birgalikdagi ishtiroki "eng muhim vazifalardan biridir. ­mashhur zamonaviy pedagogik g'oyalar» [178, s. 5]. Chet ellik ­o'qituvchilar ta'limda integratsiyaning texnologik parametrlarini bevosita ko'rib chiqadilar ­- ular integral usullarni, integratsiya vositalarini qo'llash shakllarini loyihalash masalalarini hal qiladilar. Masalan, bu AQSH kollejlarida qoʻshma kurslar va integrativ seminarlar ishlab chiqish, Amerika maktabi va mamlakat ishbilarmonlik dunyosi oʻrtasidagi hamkorlikning integrativ shakllari, taʼlim jarayonida birgalikda yaratish usullari [504]. Talabalarning bilimlarni integratsiyalash qobiliyatini rivojlantirish muammolarini ko'taradigan tadqiqotlar katta qiziqish uyg'otadi ­va integratsiya qobiliyatlari ­ilmiy-texnikaviy inqilob davrida muvaffaqiyatli inson faoliyatining zarur sharti sifatida qaraladi . ­Bunday asarlar mualliflari bilimlarni integratsiyalash, sintez qilish va tahlil qilish qobiliyatini ­o'quvchilar tomonidan ta'lim mazmunini o'zlashtirish jarayonida eng muhim vazifalardan biri deb biladilar. ­“Bir qator kasblarni egallagan kishilar yangi bilimlarni mujassamlashtiradilar , ilgari olingan bilimlar bilan yangilar ­o‘rtasida aloqa o‘rnatadilar , o‘z kasbiy ­faoliyatida yaxlit bilimlardan foydalanadilar” [178, s. 7]. Nemis olimi L.Klinberg didaktika va texnologiyaning integratsiyalashuvi, ta’lim ­va tarbiyaning birligi muammolariga to‘xtalib o‘tadi [201]. ­Ilmiy-pedagogik integratsiya masalalari ­fransuz o‘qituvchisi F.Best [45] maqolasida tahlil qilingan. Venger tadqiqotchisi L.Kemmen o'qituvchilarni tayyorlashda integratsiya imkoniyatlari haqida yozadi [197].­
va xorijiy pedagogikada bir nechta tahlil yo'nalishlari (uslubiy ­-tadqiqot, toifali-muhim, texnologik-amaliy ) ­mavjudligidan dalolat beradi , ular birgalikda ­yaxlit kontseptsiya muammolarini hal qilish uchun mustahkam faktik va evristik asos yaratadilar. ­pedagogik integratsiya. Integrasiya faoliyatining chuqur qonuniyatlarini, uning tizimli va morfologik ko‘rsatkichlarini ochib beruvchi ­falsafiy va ilmiy manbalar ham xuddi shu maqsadga xizmat qilishi mumkin . Bilimlarni integratsiyalashuvining ­pedagogik tomonini ko'rib chiqadigan ishlarda ­pedagogik integratsiyani texnologik qo'llab-quvvatlash ­muammosiga bevosita yondashish mavjud bo'lib, ­muammoli ta'lim ­, taklif usullari, biznes o'yinlari va boshqalar kabi integrativ ta'limning o'ziga xos usullari o'rganiladi.

2. 
   Zamonaviy integrativ-pedagogik tushunchalar
   

Oldingi paragrafda aniqlanganidek, mahalliy ­va xorijiy pedagogikada tadqiqotchilar integratsiya masalalariga katta e'tibor berishadi. Bugungi kunda biz integrativ-pedagogik tushunchalarning mavjudligi haqida ­gapirishimiz mumkin - ­ma'lum bir sohada, ta'lim va tarbiya maqsadlarini amalga oshirishning ma'lum bir darajasida integrativ-pedagogik faoliyatning yo'nalishi va mazmunini ­belgilaydigan tizimlashtirilgan qarashlar, qoidalar va g'oyalar to'plami. ­maqsadlar.
ikkita guruhni ajratish mantiqiy . ­Birinchi guruhga tushunchalar ­kiradi , ularning predmeti bevosita integratsiya jarayonlari bo‘lib, ularning nomlarida o‘z aksini topadi. Jamiyatning tarbiyaviy kuchlarining integratsiyalashuvi kontseptsiyasi (V. D. Semenov, Yu. S. Brodskiy), pedagogik bilimlarning predmet ichidagi integratsiyasi kontseptsiyasi (V. I. Zagvyazinskiy), ­ta'limning integrativ manzarasi kontseptsiyasi (G. N. Serikov) shular jumlasidandir. ­, didaktik tizimlar sintezi kontseptsiyasi (L. A. Artemyeva, V. V. Gavrilyuk, M. I. Maxmutov), umumiy va kasb-hunar ta'limining integratsiyasi kontseptsiyasi (M. A. Berulava, Yu. S. Tyunnikov), ­boshlang'ich kasb-hunar ta'limi mazmunini integratsiyalash kontseptsiyasi. ta'lim (L.D. Fedotova), ­kimyo, kimyo-texnologiya va materialshunoslik fanlari integratsiyasi ­kontseptsiyasi (I.K. Kuramshin), ­ta'limni tashkil etish shakllarining integratsiyasi va differentsiatsiyasi kontseptsiyasi (I.G. Ibragimov).­