Pedagogik jarayon

5. Ijtimoiy makonda shaxs axloqiy madaniyatining pedagogik jarayoni
Shaxsni tarbiyalash jarayonida uning axloqini shakllantirish alohida ahamiyatga ega. Gap shundaki, odamlar ijtimoiy tizimning a’zolari bo‘lib, bir-biri bilan turli xil ijtimoiy va shaxsiy munosabatlarda bo‘lishlari uchun ma’lum bir tarzda tashkil etilishi va u yoki bu darajada o‘z faoliyatini jamiyatning boshqa a’zolari bilan muvofiqlashtirishi kerak. , muayyan normalar, qoidalar va talablarga bo'ysunish. Shuning uchun har bir jamiyatda inson hayoti va faoliyatining barcha sohalarida - ishda va uyda, oilada va boshqa odamlar bilan munosabatlarda, siyosatda xatti-harakatlarini tartibga solishdan iborat bo'lgan turli xil vositalar ishlab chiqilgan. va ilm-fan, fuqarolik ko'rinishlarida, o'yinlarda va hokazo. Bunday tartibga solish vazifasini, xususan, huquqiy normalar va davlat organlarining turli qarorlari, korxona va muassasalardagi ishlab chiqarish va boshqaruv qoidalari, nizom va ko'rsatmalar, mansabdor shaxslarning ko'rsatmalari va farmoyishlari, nihoyat, axloqiy normalar bajaradi.
Turli huquqiy normalar, qonunlar, ma'muriy qoidalar va mansabdor shaxslarning ko'rsatmalari, bir tomondan, axloq, ikkinchi tomondan, odamlarning xatti-harakatlariga qanday ta'sir qilishida sezilarli farqlar mavjud. Huquqiy va ma'muriy normalar va qoidalar majburiy bo'lib, ularni buzganlik uchun shaxs yuridik yoki ma'muriy javobgarlikka tortiladi. Masalan, u yoki bu qonunni buzgan, ishga kechikgan yoki tegishli rasmiy ko'rsatmalarga rioya qilmagan shaxs yuridik yoki ma'muriy javobgarlikka tortiladi. Hatto jamiyatda qonunlar, turli qarorlar va majburiy ko‘rsatmalar ijrosini nazorat qiluvchi va ularni buzgan shaxslarga nisbatan tegishli jazo choralarini qo‘llaydigan maxsus organlar (sud, prokuratura, militsiya, turli inspeksiyalar, komissiyalar va boshqalar) tashkil etilgan.
Yana bir narsa - axloq yoki axloq. Uning sohasiga taalluqli normalar va qoidalar bunday majburiy xususiyatga ega emas va amalda ularga rioya qilish shaxsning o'ziga bog'liq.
U yoki bu shaxs ularni buzsa, jamiyat, tanish-bilishlar, notanishlar unga ta’sir qilishning faqat bitta vositasiga ega bo‘ladi – jamoatchilik fikrining kuchi: qoralash, ma’naviy qoralash va nihoyat, axloqsiz xatti-harakatlar va qilmishlar jiddiylashsa, jamoatchilik tomonidan qoralash.
Shaxs axloqining mohiyatini anglagan holda shuni yodda tutish kerakki, axloq atamasi ko'pincha ushbu tushunchaning sinonimi sifatida ishlatiladi. Shu bilan birga, bu tushunchalarni ajratib ko'rsatish kerak. Etikada axloq deganda, odatda, jamiyatda ishlab chiqilgan, inson hayoti va faoliyatining turli sohalarida qo'llaniladigan normalar, qoidalar va talablar tizimi tushuniladi. Shaxsning axloqi bu normalar, qoidalar va talablarga rioya qilish bilan bog'liq bo'lgan ongi, ko'nikma va odatlarining yig'indisi sifatida talqin etiladi. Bu talqinlar pedagogika uchun juda muhimdir. Axloqning shakllanishi yoki axloqiy tarbiyasi axloqiy me'yorlar, qoidalar va talablarni shaxsning bilim, ko'nikma va xulq-atvor odatlariga aylantirish va ularga qat'iy rioya qilishdan boshqa narsa emas.
Ammo axloqiy (axloqiy) me'yorlar, qoidalar va insonning xatti-harakatlariga qo'yiladigan talablar nimani anglatadi? Ular jamiyat axloqi tomonidan shaxsning jamiyat va shaxsiy hayotning turli sohalaridagi xatti-harakatlari va faoliyatiga, shuningdek, boshqa odamlar bilan muloqot va aloqalarda belgilab qo'yilgan muayyan munosabatlarning ifodasidir.
Jamiyat axloqi bu munosabatlarning juda xilma-xilligini qamrab oladi. Agar ularni guruhlashtirsak, u holda o’quvchilarda axloqni shakllantirishga qaratilgan tarbiyaviy ishlarning mazmunini aniq tasavvur qilishimiz mumkin. Umuman olganda, bu ish quyidagi axloqiy munosabatlarni shakllantirishni o'z ichiga olishi kerak:
a) davlatimiz siyosatiga munosabat: jahon taraqqiyotining borishi va istiqbollarini tushunish; mamlakat ichidagi va xalqaro maydondagi voqealarni to‘g‘ri baholash; axloqiy va ma'naviy qadriyatlarni tushunish; adolat, demokratiya va xalqlar erkinligiga intilish;
b) ona yurtga, boshqa davlat va xalqlarga munosabat: ona yurtga muhabbat va sadoqat; milliy va irqiy adovatga toqat qilmaslik; barcha mamlakatlar va xalqlarga yaxshi niyat; millatlararo munosabatlar madaniyati;
v) mehnatga munosabat: umumiy va shaxsiy manfaat uchun vijdonan mehnat qilish; mehnat intizomiga rioya qilish;
d) jamoat mulki va moddiy boyliklarga munosabat: jamoat mulkini saqlash va ko'paytirish haqida g'amxo'rlik, tejamkorlik, tabiatni muhofaza qilish;
e) odamlarga munosabat: kollektivizm, demokratiya, o'zaro yordam, insonparvarlik, o'zaro hurmat, oila va bolalarni tarbiyalash;
f) o'ziga nisbatan munosabat: davlat burchini yuksak ongi; o'z-o'zini hurmat qilish, halollik.
Ammo axloqiy tarbiya uchun nafaqat uning mazmuniga yaxshi yo'naltirilgan bo'lish kerak. Qanday shaxsni axloqiy deb hisoblash mumkinligini va umuman olganda, axloqning asl mohiyati nimada namoyon bo'lishini batafsil tushunish muhimdir. Bu savollarga javob berganda, bir qarashda shunday xulosa paydo bo'ladi: axloqli shaxs - bu o'z xatti-harakati va hayotida axloqiy me'yor va qoidalarga amal qiladigan va ularni bajaruvchidir. Ammo siz ularni tashqi majburlash ta'siri ostida yoki shaxsiy martaba manfaatlaringiz yoki jamiyatda boshqa afzalliklarga erishmoqchi bo'lgan "axloq"ingizni ko'rsatishga harakat qilishingiz mumkin. Bunday tashqi “axloqiy asoslilik” ikkiyuzlamachilikdan boshqa narsa emas. Vaziyat va yashash sharoitlari ozgina o'zgarganda, xameleyon kabi odam tezda o'zining axloqiy rangini o'zgartiradi va ilgari maqtagan narsalarini rad etish va qoralashni boshlaydi.
Mamlakatda yangilanayotgan ijtimoiy sharoitlar, jamiyatning demokratlashuvi va erkinligi sharoitida insonning o‘zi ham axloqiy bo‘lishga intilishi, uning axloqiy me’yor va qoidalarni tashqi ijtimoiy rag‘batlantirish yoki majburlash ta’sirida emas, balki odob-axloq qoidalari asosida bajarishi nihoyatda muhimdir. yaxshilikka, adolatga, olijanoblikka bo'lgan ichki jalb qilish va ularning ehtiyojlarini chuqur anglash. Bu N.V.ning xayolida edi. Gogol shunday degan edi: “Hammaning qoʻllarini yechinglar, bogʻlamanglar; boshqalar uni ushlab turishi kerak emas, balki har kim o'zini nazorat qilishi kerakligini ta'kidlash kerak; shunday qilib, u o'ziga bir necha marta qonunning o'zidan qattiqroq bo'lar edi.