Педагогика ва психологияда инновациялар

№9 | 2021
51 
Prezidentimiz Yangi O’zbekistonni va Uchinchi Renessans poydevorini barpo etish borasida 
amalga oshirilayotgan tub o’zgarishlar va islohotlarning maqsadi, mazmun-mohiyati hamda ustuvor 
yo’nalishlari, milliy taraqqiyot istiqbollari haqida fikr yuritib, «Yangi O’zbekiston orzusi, bugungi 
kunlarimizga nisbatan aytganda, hozirga davrning taqozosi, uning asl qiyofasini, harakatlantiruvchi 
kuchlari va omillarini belgilaydigan g’oyaviy-ma’naviy asos, xalqimizga xos yaratuvchanlik shijoati 
va keng ko’lamli islohotlarimizning yaqqol ifodasidir». [5] 
Ushbu islohotlarga javoban, o’quvchilarning o’qish, kitobxonlik madaniyatini yanada 
rivojlantirish uchun, oilada farzand tarbbiyasi, ta’lim muassasalarining o’qitish tizimida foydalanish 
uchun rivojlangan xorijiy davlatlarning bu borada olib borayotgan ilgor tadqiqot ishlari bilan 
tanishish, samarali usul va metodlarini ta’lim jarayoniga tadbiq etish hozirgi glaballashuv davrida 
dolzarb mavzularidan hisoblanadi. 
YUNESKO, bolalar ta'limini rivojlantirishga mas'ul bo'lgan xalqaro tashkilot 1972 yildan 
boshlab xalqaro “Kitob yili”ning e'lon qilinishi bilan o'qish kompaniyasida oldingi o'rinda turadi 
(Bamberger, 1975). Tashkilotning maqsadi o'qish madaniyatini targ'ib qilishdir. Biroq, YUNESKO 
har yili 23-aprelni “Jahon kitoblari” kuni sifatida e’lon qildi. Bundan ko'zlangan maqsad kitob va 
kitobxonlik madaniyatini yuksaltirish, ayniqsa, yoshlarning kitobxonlik zavqini kashf etishdagi 
ahamiyatini shakllantirishni targ’ib qilish va dunyo xalqlariga eslatishdir.
Kitob terapiyasi. Bilasizmi, Britaniyada g’ayrioddiy kasb – kitob terapevti mutaxassisligi 
tashkil etilganiga ancha bo’lgan. Ushbu sohada ruhiy muammolar qurshovida qolgan kishilarni 
kitobga jalb qilish dasturi asosida ish yuritadigan mutaxassislar faoliyat ko’rsatadilar. Masalan, 
iqtisodiy inqirozdan xavotirga tushgan o’rta yoshdagi kishiga tashxis qo’yishda Frensis Skott 
Fitsjeraldning “Buyuk Getsbi”, Sol Bellouning “Xendersen – yomg’ir qiroli”, Ayris Merdokning 
“Qo’ng’iroq” nomli kitoblari tavsiya etilgan. Xonimlarga esa turmush qurayotgan dugonasiga Odri 
Niffenegger qalamiga oid “Vaqt sayyohining rafiqasi”, Tom Robbins yozgan “Jaz ohanglari” kitobini 
sovg’a qilish tavsiya etiladi. 
Ushbu usuldan foydalangan holda, oqituvchilar va ota-onalar o’quvchining qiziqishiga qarab 
kitob tavsiya qilsalar, olib bersalar faol kitobxon tarbiyalashga erishadilar. Zero, eng og’ir va anduhli 
yillarning hamrohi, hamrozi bo’lgan kitoblar bugungi yorug’ kunlarda bizga - oilaning otasidan tortib 
eng jajji bolasigacha hamdami bo’lmog’i darkor! [6] 
Gruzin kelinlarning sepida albatta Shota Rustavellinning kitobi bo’lar ekan. Bu chindanam 
yuksak qadriyat. Shu kabi qadriyatlarga, “bir farzandga bir kitob” degan an’analarga biz ham kirishib, 
tug’ilgan kunlarimizni qimmatbaho sovg’alar emas, kitob sovg’a qilish an’analarini joriy etsak 
maqsadga muvofiq bo’ladi. 
Ogugua, Emerole, Egwim, Anyanwu va Haco-Obasi (2015) ma'lumotlariga ko'ra, millat, 
albatta, rivojlangan o'qish jamiyatiga ega bo'lishi uchun maktabda va uyda ota-onalar tomonidan 
poydevor qo'yilishi kerak. [7] 
G'arbiy Avstraliyaning Universiteti Ta'lim bo'yicha katta o'qituvchi Margaret Kristin Merga o’z 
tadqiqotlaridaasosiy e’tiborni ota – onalarning bolalari bilan birgalikda kitob o'qishi o’qish 
madaniyatini shakllanishida juda katta ahamiyatga ega ekanligini ko'rsatib o’tgan.[8] 
Ushbu tadqiqotlardan ham ko’rinib turibdiki, nafaqat bizning mamlakatimiz balki dunyo 
mamlakatlarining barchasida o’qish madaniyatiga e’tibor susaygan. Buning turli sabablari mavjud 
bo’lib, asosan oilada ota-onalarning ishdan kech qaytishi, bola tarbiyasiga kam vaqt ajratishi, kitob 
o’rniga doimiy ijtimoiy tarmoqlardan foydalanishi, asosiy e’tibor moddiy ehtiyojga qaratilgan. Yosh 
bolalarning birinchi taqlidchisi va ideali ota-onasi hisoblangani uchun xorijiy mamlakatlarda ham shu 
muammoni bartaraf etish dolzarb bo’lib qolmoqda. 
Psixologlar L. S. Vigotskiy, A. N. Leontiev, P. Ya.Galperin o'quvchilarning ishlashiga 200 dan 
ortiq omillar ta'sir qiladi, deb ta'kidlaydilar. Tabiiyki, bir vaqtning o'zida hamma narsani hisobga olish 
mumkin emas. Ammo 200 dan faqat 40tasini tanlab, ularning o'quvchilarning ishlashiga ta'sirini 
o'rgansak ham, birinchi raqamli omil hali ham ravon o'qish qobiliyatidir, bundan tashqari o'qish 
muallif va tinglovchilar bilan muloqotni o'z ichiga oladi (ovoz chiqarib o'qiyotganda), o'zini o'zi bilan 
aloqa qilish: ularning tasvirlangan narsalarga munosabati, o'zlarining "men" laridan xabardorligi, 
ya'ni shaxsning shakllanishi va rivojlanishi. 

---

ПЕДАГОГИКА ВА ПСИХОЛОГИЯДА ИННОВАЦИЯЛАР | ИННОВАЦИИ В ПЕДАГОГИКЕ И ПСИХОЛОГИИ | INNOVATIONS IN PEDAGOGY AND PSYCHOLOGY