Педагогика ва психологияда инновациялар

№9 | 2021
52 
Boshlang'ich maktabda adabiy o'qish ta'limining zamonaviy sifati o'quvchilarning asosiy 
kompetentsiyalarni egallash darajasi - ta'lim jarayonida mustaqil harakat qilish, olgan bilim va 
ko'nikmalaridan amaliy mashg'ulotlarda va kundalik hayotda foydalanish uchun belgilanadi: kitob 
o'qish o'z-o'zidan; o'z-o'zini tanlash va kitob tarkibini uning elementlari bo'yicha aniqlash; turli xil 
ma'lumot manbalari (lug'atlar, ma'lumotnomalar, shu jumladan elektron ommaviy axborot vositalari) 
bilan ishlash.
Dunyoning ko’plab rivojlangan mamlakatlarida o’quvchilarning o’qish madaniyatini kreativ 
faoliyatga aylantirish uchun “O’qish kundaligi” yoki hisobot tarzida “O’qish jurnali”lari yuritiladi. 
Germaniyada “Lesetagebuch”, Fransiyada “Carnet de Lecture”, Possiyada “Читательский 
дневник”, Amerikada “A book Lover’s” jurnallarida boshlang’ich sinflardan boshlab 
o’quvchilarning o’qigan asarlari, uning janri, ijobiy va salbiy qahramonlari, asar haqida sevimli va 
tanqidiy fikrlari yozib boriladi. Ushubi o’quvchi kundaligi tayyor holatda chiqarilgan maxsus daftar 
ko’rinishida yoki oddiy daftarga ham kerakli uctunlarni o’quchilarning yoshiga moslab, qo’l yozma 
usulda ham yozdirish mumkin.
“O'quvchilarning kundaligi”ning ma'nosi shundaki, u o’quvchi qachon va qanday kitoblarni 
o'qiganini, ularning rejasi nima ekanini eslashi mumkin. Bola uchun bu bir xil oddiy varaq bo'lishi 
mumkin: masalan, yozgi ta'tildan keyin maktabga keladigan darsdan tashqari o'qish darslarida, 
bolaning kunlik yozgan ma’lumotlari yordami bilan qaysi kitoblarni o'qiganini, kitobning 
qahramonlari kim ekanligini va hikoyaning mohiyatini eslashi mumkin. [9]
Bolalar kitobxonligini shakllantirishda maktab hamda ota-onalar zimmasiga nihoyatda 
murakkab va mas'uliyatli vazifa yuklanadi. Buning uchun ota-onalarning o'zi ham yuksak didga ega 
va ma'rifatli va bilimli bo'lishlari kerak. Ma'lumki, bola kitob o'qishni bilgan taqdirdagina, kitob uning 
ma'naviy hayotida muhim rol o'ynaydi. Kitob bolaning ma'naviy boyishi uchun uni ma'naviy, aqliy, 
estetik o'sishga yo'llashi zarur. Maktab o’qituvchilari bilan hamkorlikda kutubxonalarga kitob o’qish 
daqiqalqrini tashkil etish, kutubxonachilar bilan mustahkam aloqa o’rnatish katta ahamiyatga egadir. 
[10] 
Axborotni haqiqiy foydalanish uchun olish, qayta ishlash, saqlash va uzatish vazifasi. AKTdan 
ta'lim sohalarida ta'lim olish vositasi sifatida foydalanish u qadar katta ahamiyatga ega emas 
o'quvchilarning o'rganish, o'qitish vositalari va o'qish madaniyatida katalizator bo'lib xizmat 
qilgan. Shu sababli, Ko’pgina xorijiy mamalakatlarda XX asr avlodini "raqamli tug'ilgan" deb 
belgilashadi. [11] 
Hozirgi kunda yosh avlod hayotida kitoblarning o'rni o'zgarib bormoqda, chunki ulardan 
foydalanishga ham axborot texnologiyalari, ham televizor ta’sir ko'rsatmoqda. Ko'pincha o'quvchilar 
ma'lumot manbai sifatida kitob o'rniga shaxsiy kompyuterdan foydalanadilar. Ammo bilim, tasavvur, 
fikrlash va mulohaza yuritish mantiqi, ona tiliga muhabbat, mantiqiy va obrazli fikrlash qobiliyati 
faqat o'qish orqali tarbiyalanishini azaldan bilishadi. O'qish uchun, kitobxon bo'lish uchun ─ bu 
yuksak san'at, u ko'p o'qishi kerak. Bolalar uchun badiiy kitob - bu kichik o'quvchi aql va qalb bilan 
anglaydigan alohida dunyo. Kitob bola hayotiga iloji boricha erta kirib borishi juda muhimdir, chunki 
u diqqatni, kontsentratsiyani rivojlantirishda, aqliy, axloqiy va boshqalarni tarbiyalashda ajralmas 
hisoblanadi. 
O’quvchilarning kitob o’qishlari uchun qiziqarli o’yinli elektron kitoblar, ko’proq Elektron 
kutubxonalardan, ovozli audio-kitoblardan foydalanish ham samarali natija beradi. O’quvchi audio 
kitoblardan foydalanish tartibi, vaqtini o’qituvchi rahbarligida berilgan kitoblarni sayohatga 
chiqqanda ota-onasi nazorati bilan o’qisa maqasadga muvofiq bo’ladi. Aksariyat o’quvchilar 
keyinchalik kutubxonalardan yoki o’zining shaxsiy kutubxonalaridan kitob o’qishga ishtiyoqmand 
bo’lib qoladi.
O’qish madaniyati (kitob mutolaasi) da eng muhim omil – qiziqish sanaladi. Asar syujetining 
qiziqarliligi, bayon etish usulining sodda, ravonligi bolalarni kitobga bo’lgan e’tiborini tortadi. SHu 
sababli boshlang’ich sinf o’quvchilarini kitob o’qishga majburlash emas, balki ularda kitob o’qishga 
bo’lgan qiziqishni shakllantirish hamda tizimli ravishda rivojlantirib borish zarur.

---

ПЕДАГОГИКА ВА ПСИХОЛОГИЯДА ИННОВАЦИЯЛАР | ИННОВАЦИИ В ПЕДАГОГИКЕ И ПСИХОЛОГИИ | INNOVATIONS IN PEDAGOGY AND PSYCHOLOGY