Pedagogikaliq instituti fizika-matematika fakulteti fizika oqitiw metodikasi kafedrasi

3. Transformatorlar

Elektr energiyası bir orınnan bir neshe júz kilometr aralıqqa az shıǵın menen jetkerip beriw kerek boladı. Bunda energiya jolda ıssılıq hám magnit maydanı energiyasına aylanıp ketpew talap etiledi. Bul eki energiyada tok kúshiniń kvadratına proporcional`:
;
sonıń ushın uzaq aralıqqa elektr energiyasın az shıǵın menen jetkeriwde tok kúshin kemeytip kernewdi arttırıp orınlaydı. Tok kúshiniń hám kernewdiń shamasın ózgertetuǵın qurılmanı transformator delinedi. Transformatorlar P.Yablochkov hám I.Usaginler tárepinen islenedi. Transformatordıń principial` sxemasın taxtaǵa sızıp 10-súwret hám soǵan sáykes mektep transformatorınıń islew principin oqıwshılarǵa demonstraciyalanadı.

10-súwret.

Tarnsformatordıń temir ózegine hám oramlar sanına iye oramlar islenip birinshi oramda - EQK ne iye tok kúshine tutastırıladı. Bunnan shamadaǵı tok ótip transformator ózeginde agnit aǵımın payda etedi. Bul aǵımnıń ózgerisi ekinshi oramda ózlik indukciyanıń EQK payda etedi.
Transformatordıń ekinshi oramındaǵı EQK birinshisine qatnasınan neshe ese kóp ekenin kórsetiwshi oramlar sanına qatnasına transformaciya koefficienti delinedi.
Eger energiyanıń sebepsiz shıǵının esapqa almasaq onda transofrmatordıń eki oramındaǵı toktiń quwatı teń boladı. Yaǵnıy

ekenin bilip usıǵan tiykarlanıp:

Eger bolsa bunday transformator kúsheytiriwshi transformator boladı. Eger bolsa páseytiwshi transformator delinedi.
Generatordan tutınıwshıǵa energiya tómendegi sxema boyınsha jetkerip beriledi (11-súwret).

11-súwret

Bir oramnan ibarat transformator avto transformatorlar delinedi. Bunda oramnıń bir bólegi ekinshi oram xızmetin atqaradı (12-súwret).

12-súwret

Transformatorlar islep turǵanda qızadı hám sonıń ushın onda suwıtıw sisteması boladı. Transformatordı hawa menen de hám transformator mayı menen de suwıtıladı. Házirgi transformatorlar quwatı 10⁹Vt qa EQK 750 kV qa jetedi.