Pedagogikalıq sheberliktiń metodologiyaliq máseleleri. J o b a

Muǵallimniń pedagogikaliq miynetiniń mádeniyati

Joqari da atap ótkenimizdey. Pedagogikaliq sheberlikti iyelewi ushin muǵallim tek ózi oqitatuǵin pándi jaqsi bilip qoymastan, siyasiy tarawda, ilimde, iskusstvoda, texnika hám sport tarawlarinda adamlardi kóbinese neler tinishsizlandiratuǵinliǵi menen de qiziǵiwi kerek.
Sabaq oqiw tárbiya protsessi siyaqli barliq waqitta siyasiy baǵdarlaniwshiliqti óz ishine aladi. Sabaq bul hám kafedra hám tribuna uliwma sabaq bul muǵallimniń dúńyaǵa óziniń hám balalarina qatnasin aniqlawshi kóz-qarasi pozitsiyasi.
Sabaq waqtinda qalayinsha jaqsi psixologiyaliq rejimdi saqlawǵa boladi. Birinshi gezekte balaniń diqqatina kesent etetuǵin, oni alań qilatuǵin, klass jaǵdayinda, doslari arasindaǵi hám óziniń jeke jumisinda balani táshiwishke salatuǵin barliq jaǵdaylardi saplastiriw kerek.
Orta hám joqari klasslarda sabaq ótetuǵin jas muǵallim hámme waqit sabaq waqtinda balaniń ne menen shuǵillanip otirǵanliǵin, qalǵan oqiwshilar bar ma, joq pa ekenligin názerden shette qaldirmaw kerek. Hesh qanday gúmansiz bunday jaǵdaylar tilshilerde, geograflarda da, tariyxshilarda da ushirasadi. Ne sebep. Sebebi muǵallimlerde de oqiwshilarǵa tásir etiw uqipliliǵi, sheberligi toliq jetilispegen. Soniń ushinda muǵallim ar-nawli psixologiyaliq bilimge hám ámeliy kónligiwge, shiniǵiwǵa iye boliwi kerek.
Hár túrli sabaqlardi islengen ápiwayi soni kórsetedi, 45 minutliq sabaqta pedagog óziniń tárbiyalaniwshilarina ortasha 100 túrli talap qoyadi. Bul azba yamasa kóp pe. Bul sorawǵa juwap beriw ushin A.S.Makarenkoniń aytqanin eske túsiremiz: “Egerde kimde kim mennen meniń pedagogkialiq tájiriybemdi tup mańizin, mazmunin qisqasha formula menen qalayinsha aniqlap bere alatuǵinliǵimdi sorasa, men adamǵa múmkinshiligi bolǵaninsha kóp talap qoyiw hám múmkinshiligi bolǵaninsha oǵan húrmet kóp talap qoyǵanliǵinda emes, al qalayinsha qoyǵanliǵinda”.
Qalayinsha talap etip úyreniw kerek.
Bul metodti ózlestirip pedagoglar hámmesinen burin balaǵa jeke tásir etiwdi, sabaq barisinda olarǵa urisip yamasa maqtap xoshametlep, ayirim eskertiwler qiliwdi, juwmaǵin shiǵariwdi úrdis etedi. Olar kimge, qalayinsha hám qanday qanday talap qoyiw kerekligin jaqsi biledi, al oqiwshilar bolsa talapti bilip bir qádegen úyrenedi.
Eń pedagogtiń qoyatuǵin talabi aniq, jeńil (balaniń shamasi keletuǵinday) hám aqirina jetkeretuǵinday boliwi shárt.
Sabaq protsessinde oqiwshi tek oqiǵan pánin hár qorshaǵan dúńya hádiy-selerin bilip ǵana qoymastan, onda olarǵa degen belgili bir kóz-qaras payda boladi. Ayirim waqiyalar oni oylandirsa, basqalari ol ushin bári bir, nemqurayliliq penen qaraydi, bir nárseler oǵan unasa, birewleri menen qiziqpaydi, ayirim muǵallimlerdi unatsa, birewlerin jaman kóredi.
Psixologlardiń kórsetiwinshe jaqsi emotsiya, tásir etiwler adam xizmetin ruwxlandiriwshi hám kúshli pát beriwshiler bolip tabiladi.
Sabaq waqtinda bunday emotsiyaliq aqiliy jaǵdaydi payda etiw hár túrli jollar menen ámelge asiriladi. Birinshiden: úyrenilip atirǵan hám qosimsha materiallardan paydalaniw. Misali, tariyx sabǵinda muǵallim minanday misal keltiredi: planetamizdiń pútkil tariyxinda 14513 úlken hám kishi urislar bolǵan. Onda 3 mlrd. 640 mln. Adam nabit bolǵan. Egerde usi urislardiń bahasin altinǵa aylandirip esaplasaq, onda qalińliǵi 8 metr hám eni 10 km. altin lenta ekvator arqali jer sharin aylandirip orawǵa boladi.
Ekinshiden: sabaqqa anaw yamasa minaw jańaliqlar tuwrali maǵliwmatlar, qiziqli waqiyalar kirgiziw járdemi menen, belgili oqimislilardiń ómiri hám xizmeti haqqinda maǵliwmatlar, tvorchestvoliq izleniwge ruwxlanǵan, adam aqiliniń háwesligi haqqinda gúrrińler aytiw.
U’shinshiden: sabaqtiń mazmunli boliwi ushin, oqiwshilardi, olar ushin qiziqli bolǵan dóretiwshilik jumisqa tartiw kerek. Bunday jumisqa balalardi quniqtiriw túrli sitwatsiyalardiń hár túrli tiplerin qollaniw menen baylanisli boladi. Problemaliq sitwatsiya (mashqalali jaǵday) burin belgili dárejede tanis bolǵan bir nárseni taza, jańa tárepin, geyde kútilmegen tárepin qaraydi. Balalardaǵi usi kútilmegenlik, usi tabisli boliwi ushin júdá paydali.
Misali: besinshi klass oqiwshilari geografiya sabaǵinda “Troposferada hawaniń qiziwi”- degen temani úyrengende olar jerdiń kúnnen issiliq alatuǵinliǵin eske túsiredi. Kúnge qansha jaqin bolsa, sonsha jilli boliwi kerek. Biraq ta muǵallim jerge qaraǵanda joqari atmosferada hawa salqiniraq bolatuǵinliǵin balalarǵa eskertedi. Bunday faktler dáslebinde
oqiwshilar ushin túsiniksizlew boladi. Muǵallim taxtaǵa tobesine qar úyilgen súwrettiń qistirip, balalardan soraydi: Ne ushin jazda biyik tawlardiń tóbesinde qarlar jatadi, tawdiń tóbesi kúnge jaqin ǵoy. Oqiwshilar oylanip óz pikirlerin ayta baslaydi. Kún nurlari jerge túsiwi menen oniń betin qizdiradi hám onnan atmosfera hawasi qizadi. Jerge qansha jaqin bolsa, sonsha jilli boladi hám kerisinshe.Oqiwshilardi jaqsi emotsiyalar menen oqitiwdiń 4 baǵdari bul muǵallimniń oqiw materiallarina emotsional (qiziǵiw, súysiniw, jaqsi) qatnasta boliwi menen baylanisli boladi. Baslawish muǵallimler minani este tutiw kerek: muǵallimniń uqipli-liq penen sabaqti suliw, obrazli etip, bar intasi menen túsindiriwi oqiw-shilarǵa kúshli tásir etedi, olardi hayran etedi, ózine tartadi.
Sabaqtiń tempi (tezligi, páti).
Sabaqtiń tempi muǵallim ushin tek xizmet mádeniyati mashqalasi emes, al sabaqtiń sapasi, tártip mashmqalasi. oqiw xizmetiniń tempi (páti) joqari boliwi kerek, biraq oqiwshilardiń jeterliktey dárejede, sonliqtan da oqiw jumisiniń joqari pátin qollap quwatlaw ushin sheber muǵallimler oqiwshilarda ámeliy shiniǵiw hám kónligiwlerdi tárbiyalaydi. Kem tájiriybeli muǵallimler waqittan toliq paydalana almay qaliwdan qorqip, oqiwshilardiń múmkinshiliklerin hám olardiń materialdi ózlestiriw sapasin esapqa almastan sabaqtiń tempin kúsheytiwge háreket jasaydi.Bunday sabaq ritmin buziw oqiwshilardiń kewil xoshliǵina (normal’noe rabochee nostroenie) keri tásir jasaydi hám jaliqtirip jiberedi.
Jaqsi jumis tempin aniqlaw ushin tómendegilerdi aytiwǵa boladi: hámmeni qanaatlandiratuǵin «ortasha» sabaq tempin tabiw, oqiwshilardiń jeke jumis formalariniń baylanisin izlestiriw, oqiwshilardiń jumis túrin ózgertiw hám túrli formalarin oylap tabiw, waqitti mazmunsiz sarplawdi qisqartiw. Sabaqta jumis tempin áste aqirinliq penen kúsheytiw kerek. Sabaqtiń tempi haqqinda másele muǵallim tárepinen tek jumis protsessinde ǵana sheshiledi.
Sabaqta ózin-ózi tekseriw.
Ózin-ózi tekseriw jas muǵallimniń pedagogikaliq uqipliliǵin rawajlaniwin tezletedi, tájiriybeli muǵallimlerdiń pedagogikaliq sheberligin ózlestirip aliwina járdem etedi. Ózin-ózi analizlewi menen muǵallim sabaqta ózin-ózi basqariwdiń hám ózin-ózi jetilistiriwdiń qariwli quralina iye boladi, tabisli jumistiń usillarin ańǵaradi, bul óz gezeginde jumistan qanaatlaniwdi payda etedi, muǵallimniń ruwxiy kúshin toliqtiradi.
Sabaqti analizlewdiń tómendegishe uliwmalasqan printsipleri basshiliqqa aliwǵa boladi.
Sabaqta isleymen dep uyǵarǵan nárseń menen haqiyqiy orinlaǵan nárseni salistiriw;
Shamalaǵan nárseniń nátiyjesi menen salistirip oqiwshilardiń alǵa ilgerlew dárejesin aniqlaw (bilimde, kónligiwde, rawajlaniwda). Sabaqta oqiwshilar qiziǵiwshliiq penen jumis isleymesoni esapqa aliw.
Sabaqtiń sapali tárepi.
Sabaqta berilgen tapsirmaniń orinlaniwin bahalawda oqiwshilar tárepinen bilim, uqipliliq hám kónligiwlerdiń qanday dárejede ózlestirgenligi málim boladi.
Sabaqtiń sapali tárepin aniqlaw bul muǵallim ushin sheberlik mektebi, sabaqti shólkemlestiriwde anaǵurlim mańizli usillar hám metodlardi ańli qollaniw sharayati bolip tabiladi. Ol sabaqta neniń sátli bolǵanin hám neniń sátsiz bolǵanliǵin, bul sátsizliktiń qalay kelip shiqqanliǵin hám oni qalay saplastiriw kerek ekenligin kóre aladi, ped.sheberlikti jokarilatiw ushin neni rawajlandiriw hám bekkemlew kerek ekenligin bile aladi. Sabaqtiń sapasin tómendegi sxema menen ańlatiwǵa boladi: tapsirmani soraw túsindiriw, bekkemlew,úyge tapsirma beriw.
Solay etip, muǵallimniń tayarlaniwdaǵi hám sabaqti ótiwdegi sheberligi bul quramali jumis, biraq soni iyelew hár bir oylanip isleytuǵin muǵallim ushin zárúr.
Hár qanday miynettiń tabislari hám nátiyjesi oni shólkemlestire biliwge hám usi miynetti shólkemlestiriwge tásir kórsetetuǵin jaǵdaylarǵa, is-háreketti ámelge asiriw jollarina baylanisli boladi. Demek, oqitiwshi miynettiniń nátiyjesi de oqitiwshiniń óz jumisin qanday shólkemlestiriwine hámde oǵan tásir kórsetetwǵin jaǵdaylardiń qanday ekenligine baylanisli boladi. Oqitiwshi óz jumislarin shólkemlestiriwde ózine qolayli bolǵan, ózi sheberlik penen orinlay alatuǵin usillardi tańlaydi. Biz ilmiy-texnikaliq progresstiń gúrlep rawajlanip atirǵan dáwirinde jasap atirmiz. Demek, óz jumislarimizdi shólkemlestir-genimizde álbette, ilim- texnikaniń jetiskenliklerine tiykarlawi-miz kerek, yaǵniy muǵallim de óziniń miynet is-háreketin ilmiy tiykarinda shólkemlestiriwi tiyis.
Oqitiwshi miynetin ilimiy shólkemlestiriw degende pedagogikaliq protsessti basqariw ushin pedagogika hám psixologiya pániniń eń sońǵi tabislarinan paydalanǵan halda óziniń jumisla-rin dóretiwshilik penen shólkemlestirip jańaliqlar jaratiw túsiniledi. Oqitiwshiniń miyneti oniń waqti menen baylanisli bolip, jumistiń tabislari muǵallimniń waqittan ónimli payda-laniwi, óziniń mumkinshiliklerin toliq esapqa aliwi, oqiw hám tárbiya protsessinde ózin kórsete biliwi hám óziniń kimligin, qanday ekenligin, qanday nárselerge qabiletli ekenliginin tastiyiqlay biliwi menen baylanisli boladi.
Oqitiwshi miynetin ilimiy shólkemlestiriw birinshi náwbette óziniń dóretiwshilik mumkinshiliklerine iseniw bolip tabiladi. Oqitiwshi oqiw protsessin toliq kóz aldina keltirip seze biliwi kerek. Oqiw protsessiniń mexanizimin, nizamliqlarin, balani biliw mumkinshiliklerin jaqsi ańlay biliwi kerek.
Miynet jeke adamniń bir maqsetke qaray baǵdarlandirǵan sotsialliq paydali is- háreketi bolip, ol aqildi, fizikaliq kúshti, jigerdi talap etedi.