Pedagogikalıq sheberliktiń metodologiyaliq máseleleri. J o b a

Lektsiya sabaǵi - oqiwshilarda oylawdi aktivlestiriwge úlken járdem be-redi. Tájiriybe dáslep lektsiyani túsindiriwdiń maqsetke muwapiq ekenligin kórsetedi. Keyin kerekli bilimlerdi aliw, ideyalardi dálillew, tiykar-ǵi táreplerin tańlap aliw printsipleri kórsetiledi. Tek usinnan keyin ǵana kórilip atirǵan máseleniń mańizi ashiladi.
Dóretiwshilik penen isleytuǵin muǵallimler lektsiyani oqiǵanda dia-loglardan, sorawlardan, qaytalawlardan, salistiriwlardan, uqsatiwlardan paydalanadi.
Seminar sabaǵi - oqiwshilarda jańa bilimlerdi hám nizamliliqlardi ashiwda úlken aqiliy aktivlikti payda etedi.
Disput sabqlari - bul joqari sheberlikti payda etedi.
Mashqalali oqitiw. Aldińǵi qatardaǵi sheber muǵallimlerdiń sheber emes muǵallimlerden sabaq ótiwdegi tiykarǵi ayirmashiliǵi tómendegi-lerden turadi. Sheber emesler ózleriniń sabaqlarinda tiykarinan oqiwshilarǵa ilim-niń tayar juwmaqlarin beredi. Bir muǵallimler aralas sabaq ótiwde úyrengen, hesh qanday oylamastan tayar materialdi úyretedi. Bul álbette izlenip, problemaliq jaǵdaylardi payda etip, oqiwshilardi oylaniwǵa iytermelep oqit-qannan ańsat boladi. Basqa muǵallimler rawajlandiriwshi oqitiwdiń máni-sin toliq túsinbegen boladi. Olardiń didaktikaliq hám uliwma pedago-gikaliq bilimleri tómen.
Talantli muǵallimler, óz isisniń sheberleri balalar menen qarim-qat-nas jasaǵanda olar demokratiyaliq stilden paydalanadi, hám de eń aldińǵi oqitiw metodlarin oqiwshilardiń dóretiwshilik oylawin rawajlanidiriw-shi metodlar sistemasin qollanadi. Olarda problemaliq sitwatsiyalar oqiw-shilardiń bilimdi ózlestirip aliwiniń derlik barliq etaplarinda boladi
Olar balalarǵa barliq formulalalardi hám nizamlardi, kóplegen sáne-ler menen atlardi, júzlegen qádelerdi yadlap aliwǵa májbúrleydi duris emes deydi: adam ómiri ushin onsha zárúrli bolmaǵan nárselerdi oqiwshilardiń yadinda saqlap, olarǵa awirmanshiliq sala beriwdi biykarlaydi.
Sheber muǵallim hámme waqit óziniń sabaq oqitiw metodikasin hám tex-nikasin ózgertip otiradi. Hár qiyli problemali (mashqalali) jaǵdaydi payda etip, sheber muǵallim oniń sheshiliwi jollarin islestirip, toliq-lap, ámeliy jaqtan dálillep kórsetip beredi.
Sheber muǵallimniń sabaǵi bul pedagog penen oqiwshiniń birgelikli halda haqiyqatliqti izlewi, bul mádeniy oylawdiń laboratoriyasi. Bunday sabaqta oqiwshilar ózlerinde bilimge degen qiziǵiwshiliqti, talapshań-liqti payda etedi. Olar hár qiyli sorawlardi tuwdirip olarǵa juwap ta-biwǵa háreket jasaydi. Olar ózleriniń aqil-oyin júritedi, oqiwdiń qiyin táreplerin jeńedi.
Qádimgi dástúrge aylanip ketken sabaqlarda muǵallim soraw beredi, al oqiwshilar kitapqa tiykarlanip oǵan juwap qaytaradi. Bunday jaǵdayda olarda tek sabaqtiń avtori hám muǵallimler tárepinen tabilǵan haqiyqatliq ǵana túsinik qaladi. Taǵi neni izlew kerek. Ne ushin izlew kerek. Haqiyqatliq tabilǵan, oni tek qabil etiw kerek, yadlaw hái iske asiriw kerek. Bul álbette
sabaq waqtinda oqiwshilardi jaliqtiradi, oqiwǵa degen qiziǵiwshiliqti páseytedi.
Aktivlestiriwshi, izleniwshilikti talap etetuǵin, mashqalali oqitiwdi iske asiriw ushin sheber muǵallim oqiwshilar ushin sorawlar hám tapsirmalar sistemasin oylap tabadi. Sheber muǵallimniń sorawlari haqiy-qatinda qisqa, dál hám aniq boladi. Olar tek ǵana aqildi jedellestirip, jeke oylawdi payda etip qoymastan, oqiwshilardiń dóretiwshilik uqipliliǵin rawajlandiradi, olarda shólkemleskenlikti hám de ádeplilikti tárbiyalaydi. Baxitqa qarsi, ótkerilgen tájiriybelerge qaraǵanda muǵallimlerdiń oqiwshilarǵa beretuǵin sorawlariniń 80% ke jaqini oqiwshilardiń mexanikaliq ózlestiriwine mólsherlengen: “Bul ne, qanday atamasi bar”, “Bul neshinshi jili bolǵan”, “Kelbetliktiń aniqlamasin ayt”, h.t.b. Mexanikaliq este saqlawǵa úyretiw, oni rawajlandiriw álbette kerek, biraqta soniń menen bir qatarda oqiwshiniń biliw belsendiligin, oylawin, diqqatinda rawajlandirip bariw kerek.
Kóplegen jaǵdayda minaday tiptegi sorawlardi kóplep paydalanǵan jaqsi, bunda úyrenilip atirǵan zattiń uqsasliqlari menen ayirmashiliqlarin tabiwdi talap etiw, olardiń sebebin tabiw, hár qiyli ózlestirilgen bilimleriniń ishinde tek ǵana kerekli bolǵan bilimin sol jerde paydalana biliw uqipliliǵin arttiriw.
Berilgen soraw oqiwshilarǵa túsinikli me, olar juwap beriw haqqinda oylanip otirma, álbette bul haqqinda muǵallim ústirtin qaramaw kerek. Uzinshubay, qiyin hám kóplegen sorawlardi balalarǵa úyip bere beriwge bolmaydi. Misali “Ulli Britaniyaniń tábiyati haqqinda oniń klimati, qazilma bayliqlari, dár’ya hám kólleri haqqinda aytip ber”. Balalar bunday kóp muǵdardaǵi sorawlardi óz basinda uslap tura almaydi, hám kishi klass-larda balalar tek eń keyingi sorawǵa ǵana juwap beriwge ádetlengen.
Sabaq waqtinda óz betinshe islew.
Sheber muǵallim oqiwshilardi bárqulla bilimdi óz betinshe ózlestirip aliwdi sistemali túrde úyretip barǵanliǵi sebepli, olar jas muǵallimlerge qaraǵanda az energiya jumsaw menen ózi gózlegen nátiyjelerge erisedi.
Ol minaday qádelerdi basshiliqqa aladi: egerde berilgen tema oqiwshilar ushin ańsat bolsa, onda oni óz betinshe islewge tapsiradi, egerde qiyin bolsa, muǵallim temani ózi túsindirip beredi. Sabaq waqtindaǵi óz betinshe jumistiń kóplegen túrlerin muǵallimler oqiwshilardiń jańa bilimlerdi jaqsi ózlestirip aliwǵa tayarlaw maqsetinde qollanadi. Bul birinshgi gezekte jumislar qaytalaw hárakterinde boladi. Soniń ishinde burinǵa ótilgen temalardan shiniǵiwlar hám tapsirmalar.
Muǵallimniń tapsirmasi boyinsha oqiwliq kitaptan qálegen bir tekstti oqiw, grafikaliq jumislar sxema hám tablitsalar dúziw. Sabaq protsessinde hám de ámeliy sabaqlarda oqiwshilardiń óz betinshe islewi olardiń jańa bilimlerdi mańizli ózlestiriwinde járdem beredi. Hár qanday jaǵdayda da oqiwshilardiń óz betinshe islewin oqiw protsessinde engiziw hár qashan muǵallimniń basshilǵi astinda iske asadi.
Tájiriybeli muǵallimler oqiwshilardi kitap penen islesiwge, kons-pekti islew texnikasina, dóretiwshilik jumislarin orinlaw metodikasin shólkemlestiriwge úyretiw zárúr dep esaplaydi.
Tájiriybeli pedagog sabaqta jumis islep atirǵan shaqqan oqiwshini irkpeydi, áste isleytuǵin oqiwshini asiqtirmaydi. Sorawǵa duris juwap bergen oqiwshiǵa gezektegi sorawdi beredi, al qáte juwap bergen oqiwshiǵa qosimsha tapsirmalar beredi.
Jas muǵallim óz betinshe jumisti shólkemlestiriwde ózine oǵada az juwapkershilikti aladi.
Oqiwshilar soǵan úyrengen boladi, bunda muǵallim hámmesin ózi túsindiredi, eń kerekli degen jerlerin ayirip kórsetedi, diqqatta nege awdariw kerek ekenligin beliglep beredi h.t.b.
Bunday jaǵdayda oqiwshilar kóbinese óz betinshe islewdiń ne ekenligin túsinbeydi.
Jáne de sheber muǵallimler oqiwshilarǵa úy tapsirmasin olar ushin qiziqli etip beriwge háreket jasaydi. Usi maqset penen úy tapsirmasin awizsha hám jazba, qosimsha ádebiyatlar menen ámeliy jumislardi orinlaw, óz qálewi boyinsha tapsirmalar, májbúriy hám qálewi boyinsha jeke yamasa toparlasip orinlawi ushin tapsirmalar beredi.
Oqiwshilardiń úy tapsirmasin jaqsi orinlawi ushin muǵallim sabaq waqtinda úlken tayarliq jumislarin alip bariwi tiyis.
Sonliqtan da tájiriybeli muǵallimler hár bir sabaqta taza materialdi toliq, aniq jetkeriw ushin kóp waqit bóledi. Sebebi egerde taza tema jaqsi túsindirilse, oqiwshilar oni toliq ózlestirse endigi sabaqta úyge tapsirmasin tekseriwge az waqit ketedi.
Sheber muǵallimler sabaq barisinda oqiwshilardi úyge tapsirmani orinlawǵa sistemali túrde tayarlap baradi. Tapsirmani túsindirgen olar tiykarǵi diqqatti tapsirmaniń aniqliliǵina bir mánililigine hám túsinikliligine awdariwi, haqiyqatinda da hámme oqiwshi derlik tapsirmani túsindime hám aniq bildime, mine usiǵan úlken itibar beredi. Egerde úyge berilgen tapsirmaniń qalay orinlaǵanliǵi muǵallim tárepinen kúnde tekserilip barilsa, bul oqiwshilardiń quniǵip sabaq tayarlawina tiykar boladi, balalardi jedellestiredi, al egerde úyge berilgen tapsirma tekserilmese balalardaǵi oqiwǵa degen qizǵiwshiliq tómenleydi.
‘U’yge tapsirma berdiń betekser, teksermeseń berme’ usi qádeni hár bir muǵallim basshiliqqa aliwi tiyis.

1.