Pedagogikanı oqıtıw metodikası
Tema: Milliy ta`rbiyanin` maqseti ha`m waziypalari
Download 295.56 Kb. Pdf ko'rish
|
lektsiya teksti
|
Tema: Milliy ta`rbiyanin` maqseti ha`m waziypalari Jobasi: I. Ta`rbiyanin` maqseti haqqinda uliwma tu`sinik II. Milliy ta`rbiyanin` maqseti III. Milliy ta`rbiyanin` quramli bo`limleri ha`m olardin` waziypalari. IV. Ta`rbiyanin` quramli bo`limlerinin` tu`rerinin` o`z-ara baylanisi. A`debiyatlar: 1. Karimov I.A. Jas a`wladtin` u`ylesip rawajlaniwi O`zbekstan protsessinin` tiykari. “Erkin Qaraqalpaqstan”, 1997, 3 sentyabr`. 2. Karimov I.A. Joqari ruwxiyliq ja`miyet rawajlaniwinin` iykari. “Xalq swzi”, 1998, 12- noyabr`. 3. Karimov I.A. O`zbekstan XXI a`sirge umtilmaqta. “Erkin Qaraqalpaqstan”, 1999. Q 7-aprel` 4. Karimov I.A. Ideologiya-bul millettin`, ja`miyettin`, ma`mlekettin` birlestiriwshi bayrag`i. “Erkin Qaraqalpaqstan”, 1998, 2-iyul 5. Karimov I.A. Salamat a`lad-bizin` elimizdin` keleshegi. “Erkin Qaraqalpaqstan”, 1999, 11-dekabr 6. Prezidenttin` 1996-jil 9-sentyabr`degi “Ruwxiyliq ha`m ag`artiwshiliq” haqqindag`i Pa`rmani. “Erkin Qaraqalpaqstan”, 1996, 12-sentyabr`. 7. Padagogika A.K.Munavvarovtin` uliwma redaktorlig`inda. T., 1996 8. Gaybullaev N ha`m basqalar. Pedagogika.T., 1997 9. Pedagogika tariyxi.T.,1996 10. Wzbek pedagogikasi tarixi. A. Zunnunovtin` uliwma redaktorlig`inda.T., 1997 11. Xashimov K. Ochil.S. Wzbek pedagogikasi antologiyasi.T., 1995 12. Hadis I-IV tom.T.1992-1997 13. Qosnazarov K. Milliy ta`rbiya haqqinda oylar. “Erkin Qaraqalpaqstan”, 1999, 18-may. 1.Ta`rbiyanin` maqseti haqqinda ulima tu`sinik. “Maqset” tu`sinigi ilimiy tu`sinik bolip belgili bir xizmettin` aqirg`i na`tiyjesin sanali an`law degen ma`nisti bildiredi. Maqset “nege umtiliw kerekligin”, “neni a`melge asiriw za`ru`rligin” ko`rsetedi. Ta`rbiyanin` maqsetinin` aamnin` keleshekte qanday kamalg`a kelgen insan bolip jetisiwshi boljawg`a boladi. Sonliqtan ja`miyettegi ideal Adam tu`sinigi ta`rbiya maqseti tu`sinigi menen uyg`inlasip ketken. Ta`rbiya barliq waqitta aniq maqsetke qaratilg`an protsess. Ta`rbiya maqsetsiz bolmaydi, al Adam balasi masqetsiz jasay almaydi. Maqset adam balasin o`zinin` materialliq muta`jliklerin qandiriwg`a, ruwxiy talaplarin qanaatlandiriwg`a, jollaydi. Ta`rbiyanin` uliwma ha`m jeke maqsetleri boladi. Ta`rbiyanin` uliwma bas maqseti ja`miyettegi oqiw-ta`rbiya ornilarinin`, ja`miyetlik institutlarinin` ha`m basqa ta`rbiya mekemelerinin` `a`lim-ta`rbiya jumislarinin` bag`darlarin, padegogikaliq ta`sir etiwdin` xarakterin belgilep beredi. Ja`miyettin` rawajlanwi, ta`lim-ta`rbiyanin` jetilisiwi na`tiyjesinde olarg`a aniqliqlar. Toliqtiriwlar, o`zgerisler kiritilip bariladi. Jeke maqsetler, usillar, metodlar, oqitiw ha`m ta`rbiya tu`rleri ta`rbiyanin` uliwma bas maqsetinen g`a`rezli bolad. Ta`rbiyanin` bas maqsetin turmisqa jemisli asiriw ushin insan shaxsi rawajlandirwdin` ol ya bul basqishinda ta`lim ta`rbiya waziypalarin sheshiwge baylanisli jeke maqsetler, jeke waziypalar kelip shig`adi. Ma`selen, o`spirim jasindag`i balalardi jinisiy ta`rbiyalawdin` maqseti, baslawish klasslarda dene ta`rbiyasinin` waziypalari t.b. Sabaqlardi jobalastiriw ha`m o`tkeriwde sabaqtin` mag`liwmatliq, ta`rbiyaliq rawajlaniwshiliq maqsetleri ko`rsetiledi. Ta`rbiya jumislarin sho`lkemlestiriwde onin` jobasi (bag`darlamasi) du`zilip ta`rbyaliq maqseti aniqlanadi, qanday adamgershilik sipatinda rawajlandiriw ha`m qa`liplestiriw za`ru`rligi belgilenedi. Oqiwshilarda bilimdi o`zlestiriwde, ka`sip-o`ner islewde, o`zinshe oqip bilim aliwda, o`zin-o`zi ta`rbiyalawda o`z aldilarina maqsetler qoyadi, maqsetke erisiwge, maqsetke jetiw jolindag`i qiyinshiliqlardi jen`iwge umtiladi. Tan`lag`an maqsetine qaray oqiwshilarda is- ha`reket, minez-quliq motivlerin kelip shig`adi. Pedagogikaliq xizmettin` na`tiyjeliligi trbiyashinin` o`z aldina qoyg`an maqsetti aniq, teren` ha`m toliq tu`siniwine, oni aqilg`a ug`oaslig`i menen a`dilligine isenimine ha`m ta`rbiyalaniwshilardi ol maqset penen jasawg`a, miynet etiwge, hu`jdan menen oqiwg`a jollaniwina baylanisli boladi. Ta`rbiyanin` uliwma ha`m jeke maqsetleri ra`smiy tu`rde Nizam aktlerinde xaliq bilimlendiriw Nizamlarinda, kadrlar tayarlawdin` milliy bag`darlamasinda, oqiw orni ustavlarinda ta`lim-ta`rbiya jol-jobalarinda ha`m bag`darlamalarinda, sabaq ha`m ta`rbiya jobalarinda ha`m basqa hu`jjetlerde bayan etiledi. Ta`rbiya ja`miyetlik qubilis bolip ol aldin bir maqsetti go`zlep iske asiriladi. Ha`r bir ja`miyet jas a`wladti ta`rbiyalaw ushin ol aldi burin ta`rbiyanin` maqsetin ha`r ta`repleme teren` oylap shan`araq ja`miyetlik sho`lkemler, mug`allimler, ta`rbiyashilar, awil aqsaqallari jiyinlari, ma`kan ken`es ag`zalari ha`rbir puqara ta`rbiyanin` maqsetin bilmey turip, qanday adamdi ta`rbiyalawdi tu`sinbey ta`lim ta`rbiya jumislarin sapali ha`m na`tiyjeli alip barwi mu`mkin emes. Sonin` ushin ta`rbiyanin` maqseti xaliq pedagogikasinda en` basli mashqalalardan biri bolg`an. Ta`rbiyanin` maqseti adamzat a`miyetinin` talabin sa`wlelendiredi. Ta`rbiyanin` maqseti ja`miyettin`, ondag`i ilim, texnika, texnologiya, ekonomika ha`m ma`deniyattin` rawajlaniw da`rejesine, o`ndiris ku`shleri menen o`ndiris qatnasiqlarna qaray belgilenedi. Bunnan ta`rbiyanin` maqsetin oydan shig`ariwg`a, og`an ju`zeki qatnas jasawg`a bolmaydi degen juwmaq shig`adi. II. Milliy ta`rbiyanin` maqseti Ta`rbiyanin` maqseti- o`mir maqseti xaliq pedagogikasnin` payda boliwi ha`m rawajlaniwi menen sabaqlas. Adamzat ja`miyetinin` belgili bir rawajlaniw da`wirinde adamlar topari ha`m qa`wimlerdin` birigiwi negizinde xaliqlar, onin` jaslardi turmisqa tarlawdag`i a`meliy ta`jiriybesi xaliq pedagogikasi payda boldi. Ja`miyettin` bunnan keyingi rawajlaniw basqishinda ha`r tu`rli ob`ektiv sebeplerge baylanisli xaliqlar tiykarinda milletler kelip shiqti. Milletlerde jaslardi uliwma insaniy ha`m milliy qa`diriyatlar ruwxinda ta`rbiyalawda o`zgeshe ta`jiriybeler toplandi ol milliy ta`rbiya dep ataldi. Millettin` ta`lim ta`rbiya beriwdegi qiyallar menen oylari, tilekleri menen u`mitleri, niyetleri menen arziw a`rmanlari ta`rbiyanin` milliy maqsetine aylandi ta`rbiyanin` milliy maqseti qa`liplesti. Milliy ta`rbiyanin` mashqalalarin u`yrenetug`in milliy pedagogikanin` tirnag`i qalandi. Milliy pedagogika da`wirler asa rawajlanip ha`m qa`liplesip bu`gingi ku`n da`rejesine jetti. Milliy ta`rbiya, milliy ta`rbiyanin` maqseti jo`nindegi en` da`slepki oylar xaliq pedagogikasinin` tiykarg`i dereklerinen biri esaplang`an xaliq do`retpelerinde bayan etilgen. Xaliq do`retpelerinin` negizgi tu`rleri da`stanlar menen erteklerde, a`psanalar menen naqil-maqallarda, basqa da`reklerde, unamli qaharmanlar xaliqtin`, watannin` shin aamat aqil parasatli, adamgershilikli, hu`jdanli, tapqir, ras so`zl, hdal, uqipli, miynet su`ygish, ka`sip o`nerli, miyrim sha`pa`a`tli, miyriwbetli, qayri-saqawatli, insapli, qiyinshiliqlardan qoriqpaytug`in ma`rt etip ko`rsetiledi. Tuwg`an jerin, xalqin dushpannen qorg`aytug`in batir, ata-anasi ha`m tuwg`an tuwisqanlarina g`amxor, adamlarg`a mehriban insaniy go`zzal. Muhabbatqa opadar, su`yiklisine sadiq, so`zi menen isi bir, wa`desine berk insan, ardaqli a`ke, mehriban ana, hadal perzent sipatinda ta`riyplenedi. III. Milliy ta`rbiyanin` quramali bo`limleri ha`m olardin` waziypalari Milliy trbiyanin` bas maqsetin iske asiriwda ta`rbiyanin` arnawli quramli bo`limleri tu`rleri qollaniladi. Ta`rbiyanin` ha`rbir quramli bo`liminin` tu`rinin` bas maqseti: salamat a`wladti ha`r ta`repleme u`ylesikli rawajlandiriw ha`m qa`liplestiriw jolinda qatar waziypalari boladi. Ta`rbiyanin` waziypalari delingende ta`rbiyanin` jobalastirilg`an aqirg`i na`tiyjesine maqsetine erisiw ushin orinlanatug`in talaplar sistemasi tu`siniledi. Milliy ta`rbiyanin` maqseti milliy ta`rbiyanin` to`mendegi quramli bo`limlerin-tu`rlerin o`z ishine qamtiydi: aqil, ruwxiyliq a`dep-ikramliq, miynet, dene, estetikaliq, jinis, ekonomikaliq, ekologiyaliq, huqiq ha`m a`skeriy ta`rbiya. Ta`rbiyanin` ha`rbir quramli bo`limi tu`ri mektepte sabaqta. Klasstan ha`m mektepten tis jumislardi a`melge asiriladi. U`yde, balalar jasaytug`in ortaliqta, ja`miyetlik sho`lkemler, ma`kan ken`es ha`m awil puqaralari jiyini jumislarinda dawam etedi. Aqil ta`rbiyasi: Aqil ta`rbiyasi salamat a`wladti kamalg`a jetkeriwde milliy ta`rbiyanin` jetekshi ha`m a`yyem zamanlardan beri qollanilip kiyatirg`an tu`rlerinen biri. Dana xalqimiz “bilek su`rindirmegendi bilim su`rindiredi” dep bilimnin` qu`diretli ku`shin, “Bilimli elge nur jawar” dep bilim xaliqtin` abadan turmisi menen Adam balasi baxtinin` gilti ekenligin tu`sindirip “Asiq oynag`an azar, top oynag`an tozar, ha`mmesinen ko`p oqip, bilim alg`an ozar” dep na`siyat etken, jaslardi bilim aliwg`a jollag`an. Onin` menen de toqtamay “Alim bolsan` a`lem seniki” dep ken`es bergen. Islam ta`liymatinda “Bir saat ilim u`yreniw tu`ni menen ibadat etip shiqannan artiq”. “Ilim u`yreniw ha`rbir momin ushin parazdur” dep aytiladi. Ruwxiyliq a`dep-ikramliq ta`rbiya. Ta`rbiya ruwxiyliq-a`depikramliq ta`rbiyasinan baslanadi. Sebebi “Ruwxiy du`n`ya insannin`, xaliqtin`. ja`miyettin`, ma`mlekettin` ku`sh qu`direti”. (I.Karimov). Prezidentimiz bul pikirin dawam etip “Ruwxiy bayliq-material bayliqtan min` ma`rte u`stin turadi” dep esaplap tastiyiqladi. Bilimdanliq, Watandi su`yiw, joqari adamgershilik, milliy g`a`rezsizlik sana-sezim, tabislarg`a baslaw milletler arasindag`i dosliqti bekkemlew ruwxiyliqtin` tiykarg`i sipatlari esaplanadi. Miynet ta`rbiyasi. Xalqimiz turmistin` miynetinde, miynettin` ra`tinde ko`rgen xaliq. Anna-Watanimizdag`i material ha`m ruwxiy bayliqlardin` barlig`i xalqimizdin` taban teri do`retiwshilik penen islegen hadal miyneti tiykarinda jaratilg`an. Miynetkesh xalqimiz jaslardi miynet protsessinde kamalg`a keltirgen. Hu`jdan menen miynet islewdi, miyneti su`yiwdi, miynet adamlarin hu`rmetlewdi, miynet na`tiyjesinde jaratilg`an bayliqlardi qa`dirlewge, u`nemlewdi, isparkershilikke jol qoymawdi jaslardin` ku`ndelik turmis talabina ha`m minez-qulqina a`detine aylandirilg`an. Miynet bas ta`rbiyashi ha`m ha`r ta`repleme rawajlaniiwdin` negizgi deregi degen juwmaqqa kelgen. Buni xalqimiz jaratqan mina naqil-maqallardin` ma`nisinen de an`lawg`a boladi: “Miynettin` ko`zin tapqan, baxittin` o`zin tabadi”, “altin otta belli, adam miynette belli” t.b. Sonday etip xalqimiz balalardi miynetke erteden qatnastirip keleshek turmisqa aldin tayarlap barg`an. Baslawish klass oqiwshilarinin` jedelligi jan`a miynet tu`rin u`yreniw ha`m onin` na`tiyjesin ko`riw menen baylanisli boladi. O`spirimler ha`m u`lken mektep jasindag`i oqiwshilardin` jedelligi adamlar menen qarim-qatnasta,xizmette,oqiwda,turmista,.o`zin-o`zi ta`rbiyalawda,o`zinshe oqip bilim aliwda ko`rinedi. Xizmet ha`m qarim-qatnasin qatnasiwshilari sonin` ishinde oqiwshi onin` ga` sub`ekti ga` ob`ekti xizmetin atqaradi. Oqiwshi shaxsi tiykarinan o`zinin` jedelli xizmeti ha`m qarim-qatnasi protsessinde ilg`alli rawajlanadi.Sonliqtan oqiwshinin` ha`r tu`rli jedelli xizmetin ha`m qarim-qatnasin maqsetli tu`rde sho`lkemlestiriw og`iri a`hmiyetli,oqiwshinin` ha`r tu`rli jedelli xizmeti ha`m qarim-qatnasi onin` erkin, jetik, do`retiwshi shaxs bolip kamalg`a jetiwine ku`ta` ja`rdem beredi. Al oqiwshinin` bay biologiyaliq derekleri onin` jedelli qarim-qatnas jasawina o`lken mu`mkinshilik tuwdiradi. Oqitiw ha`m ta`rbiya protsessinde mug`allim menen oqiwshilar,oqiwshilar menen oqiwshilar,turmista ha`m miynette oqiwshi qatarlari,kishkeneler ha`m u`lkenler menen tu`rli- tuman qatnaslarg`a tu`sedi. Qarim-qatnas oqiwshi iqtiyajinin` ayriqsha bir tu`ri. Qarim-qatnas protsessinde oqiwshi o`zgelerdi u`yrenedi ha`m o`zin an`laydi.Sotsialliq ta`jiriybeni,uliwma insaniy ha`m milliy paziyletlerdi o`zlestiredi, o`zin shas sipatindaseze baslaydi, ja`miyetlik turmis qa`lpine a`detlenedi. Oqiwshinin` belgili maqsetke qaratilg`an jedelligin rawajlandiriw onin` shaxsin qa`liplestiriwdin` bas bag`dari bolip tabiladi.Sebebi jedellik oqiwshinin` ta`biyg`iy dereklerinin`,uqipliq nishanlarinin` rawajlaniwinin` za`ru`r sha`rti esaplanadi.Biyimlilik ha`m uqipliq xizmet tu`rinde ju`zege shig`adi ha`m qa`liplesedi. Oqiwshinin` na`silden alatug`in ta`biyg`iy derekleri ko`p tu`rli ha`m ko`p sanli.Olardin` negizinde qolayli ortaliqta alip barilg`an ha`m sho`lkemlestirilgen miynet protsessinde ha`r tu`rli uqipliqlar rawajlanadi,uqipliqlar o`z na`wbetinde talant da`rejesine ko`teriledi. Oqiwshi ortaliq,ta`lim-ta`rbiya,miynet ha`m qarim-qatnas ta`sirine ya unamli ya unamsiz,qarsiliqli ya qarsiliqsiz qatnasta boladi,ta`sirdi tu`rlishe ha`m ha`r tu`rli mug`darda,ku`shli yaki ku`shsiz qabil etedi.Eger oqiwshi o`zinin` xizmetin su`yse,onin` bul tarawdag`i biyimliligi,uqiplig`i tez ku`shli tu`rde ju`zege shig`adi ha`m ilg`alli rawajlanadi.Iqtiyaj,qizig`iw,ma`pdarliq,maqset ha`mmesi birge qosilip oqiwshinin` barliq ku`sh- g`ayrati iske qosadi.Sonin` ushin olar oqiwshinin` xizmetke jollaytug`in, uqipliqlarin jetilistiretug`in, talantin qa`liplestiretug`in ku`sh bolip xizmet qiladi. O`zindegi uqipliqti rawajlandiriw ushin oqiwshinin` belgili xizmet tu`rine qizig`iw,ka`sipti ha`wes etiwi ele jetkiliksi.Onin` o`z u`stinde qunt penen iyelewi u`lken a`hmiyetke iye boladi. Misali Isaak N`yuton oqiwshiliq da`wirinde oqiwg`a uqipsiz K.S.Stanislavskiy kishkeneliginde saqaw , A.V.Suvorov tuwilg`anda na`renjan awriwli bala bolg`an.Olar o`z aldina aniq ha`m qatti maqset qoyip tan`lay sistemali miynet etiwi na`tiyjesinde N`yuton du`n`yanin` belgili fizik alimi.Stanislavskiy oris teatr o`nerinin` atasi.Suborov bolsa ulli sa`rkarda da`rejesine jetken.Bizin` ulli babalarimiz Farg`aniy, Farobiy, Beruniy, Xorezmiy, Ibn Sino, Ulug`bek ha`m basqalar o`zlerinin` tinimsiz do`retiwshilik miyneti arasinda du`n`ya alimlari qatarinan mu`na`sip rin iyeledi. Juwmaqlap aytqanda jedelli xizmet ha`m jedelli qarim-qatnasiq oqiwshinin` jetik, erkin ha`m do`retiwshi`shaxs bolip kamalg`a keliwinde tiykarg`i faktorlardan biri bolip sanaladi. T.Ta`rbiya menen rawajlaniwdin` o`z-ara baylanisi. Oqiwshi shaxsin na`tiyjeli qa`liplestiriw pedogogtin` ta`rbiya menen rawajlaniw arasindag`i ku`ta` quramali baylanisti esapqa alip ta`lim-ta`rbiyani sheber uyimlastiriwina baylanisli boladi. Aniq maqsetti go`zlep duris ju`rgizilgen ta`rbiya rawajlaniwdi basqaradi ha`m tezlestiredi. Demek oqiwshi shaxsinin` rawajlaniwi menen qa`liplesiwinin` talapqa ilayiqli ta`rbiyadan g`a`rezli boladi.Sebebi ta`rbiya rawajlaniwdan aldin ju`redi (bul jaqsi)rawajlaniwdi izine ertedi ha`m oqiwshi oqiwshi shaxsinin` rawajlaniwin belgileydi.Sonin` menen birge ta`rbiya rawajlaniwdan g`a`rezli boladi ha`m og`an tiykarlanadi,rawajlaniw da`rejesine su`yenedi. Oqiwshinin` anatomiyaliq-fiziologiyaliq ha`m psixologiyaliq (qabil etiw, aqil-oyi, sezimi, yadi, t.b.) sipatlarinin` rawajlaniwi jan`a ta`rbiyaliq waziypalar qoyip olardi tabisli sheshiwge mu`mkinshilik jaratadi. A`lbette ta`rbiyanin` printsipleri, waziypalari, mazmuni, tu`rleri, qurallari, metodlari oqiwshi shaxsinin` jetken ha`m jaqin keleshekte jetetug`in rawajlaniw da`rejesine say boliwi lazim. Ta`rbiya oqiwshi,oqiwshilar topari ha`m ja`ma`a`ti aldina aniq waziypalar qoysa,olardi sol waziypalardi orinlawg`a jollasa, jedellikti, o`z betinshelikti, do`retiwshilikti ta`minlese, o`zin- o`zi ta`rbiyalawg`a ha`m o`zinsheoqip bilim aliwg`a jigerlendirse oqiwshi shaxsinin` ha`r ta`repleme rawajlaniwi sonsha tezlesedi,u`ylesikli qa`liplesiwi sa`tli boladi. Demek na`sil, ortaliq ha`m ta`rbiyanin` qospali ta`siri menen jedelli xiemet ja`ne qarim- qatnas na`tiyjesinde oqawshi shaxs sipatindakamalg`a jetedi.Oqiwshilarg`a adamgershilikli qa`siyetler ha`m psixikaliq sipatlar usinday kompleksli ta`sirler,ilajlar tiykarinda payda boladi,rawajlanadi ha`m qa`liplesedi. aqiyqatinda ta`biyg`iy dereklerge iye emes (kesel balalardi esapqa almag`anda) yamasa ta`biyat bergen mu`mkinshilikleri rawajlanbaytug`in bala joq.esh na`rsege u`yrenbeytug`in,ta`rbiyaliq ta`sirge berilmeytug`in bala bolmaydi. Ha`r bir oqiwshini tabisli ta`rbiyalasa ha`m jemisli oqitsa boladi. Duris oqiwshilar arasinda pedogogikaliq ta`sirge a`ste beriletug`in yamasa qarama-qarsiliq ko`rsetetug`in,o`zlestiriwi to`men,ta`rbiyasi qiyin balalar ushiraydi.Biraq bunnan geypara oqiwshilar oqiwg`a pu`tkilley uqipsiz,ayrimlarin hasla ta`rbiyalaw mu`mkin emes degen pikir kelip shiqpawi kerek.Bunin` sebebi birinshiden oqiwshinin` jeke o`zgesheligi esapqa alinbag`an,ekinshiden jeke o`zgesheligi esapqa alinsada og`an ta`rbiyaliq ta`sir ko`rsetiw usillari,metodlari duris tan`lanip sheber qollanilmag`an,oqiwshinin` ju`regine tu`setug`in pedogogikaliq “gilt” tabilmag`an boliwi mu`mkin. U`shinshiden oqiwi to`men, ta`rbiyasi qiyin oqiwshilardi tabisli oqitiw menen ta`rbiyalawdin` usillari, qurallari ha`m metodlari pedogogika- psixologiya ilimleri ta`repinen ele jeterli izertlenbegen boliwi itimal. O`zin-o`zi tkeseriw ushin problemali sorawlar,testler,ma`seleler ha`m tapsirmalar. Q.Ne ushin ata-anadan dara-dara ha`tte egiz tuwilg`an balalar bir-birinen o`zgeshe boladi,bir-birine uqsamaydi ha`m bir-birin ta`kirarlamaydis 2.Bir shan`araqta ha`m bir mug`allimnin` qolinda ta`lim-ta`rbiya alg`an oqiwshilardin` biriewleri ayriqsha oqiydi, a`depli, al ekinshi birewleri to`men oqiydi,ta`rtipsiz. Bul qubilisti siz qanday tu`sinesizs 3.Ayrim adamlarda uqipliq ha`m talant erte, geyparalarda erte jasta, u`shinshi birewlerde u`lken jasta ju`zege shig`adi. Siz bunin` sebebi nege baylanisli dep oylaysizs. TEST. Adamnin` rawajlaniwi degen nes A) Adam denesinin` san jag`inan o`zgeriwi. V)Adamnin` sotsialliq maqluq sipatinda denesinin` pu`tkil o`miri boyinsha san ha`m sapa jag`inan o`zgeriwi. S)Adamnin` rawajlaniw ha`m ta`rbiya na`tiyjesinde sotsialliq maqluq bolip qa`liplesiwi. D) Adamda za`rurli ko`z-qaras ha`m insaniy sipatlardi maqsetli qa`lipletiriw. E) Duris juwap joq. 2. TEST. Shaxstin` qa`liplesiwi dep nege aytamizs A) Adamda za`ru`rli ko`z-qaras ha`m insaniy sipatlardi maqsetli qa`liplestiriw. V) Adam denesinin` san jag`inan o`zgeriwi. S) Adamnin` sotsialliq maqluq sipatinda denesinin` pu`tkil o`miri boyinsha san ha`m sapa jag`inan o`zgeriwi. D) Adamnin` rawajlaniw ha`m ta`rbiya na`tiyjesinde sotsialliq maqluq bolip qa`liplesiwi. E) Adamnin` uliwma insaniy ha`m milliy qa`diriyatlardi iyelewi. Q.MA`SELE.pJaqsidan jaman tuwadi issi nang`a alg`isiz,jamannan jaqsi tuwadi adam aytsa nang`isizG`.pAtasin ko`rse quda bol,enesin ko`rde qizin alG`.Usi xaliq naqil-maqallarinin` ma`nisin oylap ko`rin`iz ha`m olardi basshiliqqa alip ata-analarg`a qudu-qudag`ay boliw,jigitlerge u`yleniw,qizlarg`a turmisg`a shig`iw haqqinda qanday ken`es berer edin`izs 2.MA`SELE.Indiyali bala Ramu kishkeneliginen qasqir balalari menen birge ta`rbiyalanadi.Ol qasqirdin` balalarina uqsap ku`ndiz uyiqlap tu`nde olar menen birge an`g`a shiqti,pispegen go`sh jedi,to`rt ayyaqlap ju`rdi,irildap adamg`a topildi,qullasi qasqirday jasawg`a a`detlendi.Adamlar Ramudi uslap a`kelip a`skeriy emlewxanag`a ornalastiradi.Bir neshe jildan keyin Ramu adamlar menen qarim-qatnas jasawg`a u`yrenedi,ol ele so`ylewge uyrenbedi,so`zdin` ma`nisin tu`sinbedi. Turmistan aling`an bul fakt neni an`latadis 1.TAPSIRMA.Keyingi jillari uqipli,intali oqiwshilar ushin matematika fizika,ximiya,qosiq-saz,shet-tili ha`m basqa arnawli klasslar,mektepler ashilmaqta.Usinday islep oqiwshilardi paqilliG` ha`m paqilsizG` dep eki toparg`a bo`lgen bolmaymiz bas 2.TAPSIRMA.RESPUBLIKAmizda adamlar arasinda ha`r tu`rli jinayatlar ko`beyip ketti.Olardin` kelip shig`iwi sebeplerin ha`r kim ha`r tu`rli boljaydi.Birewler bazar qatnasinan,ekinshi birewler nizamnin`,jazanin` boslig`inan,u`shinshi birewler qitshiliqtan,to`rtinshi birewler ta`rbiyadan,besinshi birewler na`silden,basqalar jasap turg`an ortaliqtan ko`redi.Olardin` qarsilas sovet ma`mleketi tarqag`anina 10-jil boldi, demde ta`rbiyani umitip kettik pes 1916-1917 ha`m 1930-1933 ha`m 1941-1947-jillari bunnanada beter ash- a`ptadarliq bolg`an gey,nizam, jaza,ta`rtip buring`ig`a qarag`anda qattig`oy-,degen pikirlerdi aytadi. Siz usi ma`selelerdin` barlig`in o`lshestirip ko`rip,zan` ma`kemelerinen misillar tawip,a`debiyatlardi oqip,adamlar menen pikirlesip a`meliy sabaqti do`n`gelek stol a`tirapinda bolatug`in ashiqtan-ashiq so`ylesiwge tayarliq ko`rin`izs U`shinshi klassta ana tilinen o`tkeriletug`in bir saatliq sabaqtin` jan`asha u`lgili jobasi. 1.Sabaqtin` temasi: Dawisli sesler. 2.Sabaqtin` tu`ri:Da`stu`riy emes oyin-jaris sabag`i. 3.Sabaqtin` maqseti: A) Mag`liwmatliq :Oqiwlaqlarda dawisli seslerdin` aytiliwi,esitiliwi,qollaniwi ha`m jaziliwi haqqinda bilimler menen qurallandiriw. B) Ta`rbiyaliq maqseti:Oqiwshilardi dawisli seslerdi qollanip a`debiy tilde so`ylewge,suliw jaziwg`a a`detlendiriw,ana-tilin su`yiwge ha`m oni maqtanishetiwgeta`rbiyalaw. V) Rawajlandiriwshiliq maqseti: Oqiwshilardin` baqlawin,biliw ku`shlerin,biliw uqipliqlarin ha`m o`z betinshe erkin pikirlewin rawajlandiriw. 4.Ma`mleketlik bilimlendiriw standartina muwapiq bul tema boyansha 3-klass oqiwshilarinin` u`yrenetug`in za`ru`rli tu`sinikleri, o`zlestiriwi lazim bilimler jiyindisi,a`melde qollap u`yreniwi talap etiletug`in eplilik,ko`nlikpeleri. Tu`sinikler: ces,dawisli ses. Blimler:Qaraqalpaq tilindegi dawisli sesler,olardin` jubaylasip keliwi ha`m bir-birinen o`zgesheligi. Eplilik,ko`nlikpeler: Dawisli seslerdin` jubaylasip keliwin ha`m olardin` bir-birinen o`zgesheligi ajratiw,olardi so`ylew ha`m jaziwdi o`z orninda qollana aliw. 5.Sabaqta qollanilatuqin pedogogikaliq texnologiyalar: 1.Kognitivlik (bilim beretug`in)pedogogikaliq texnologiya.Bul pedogogikaliq texnologiyani qollaw menen oqiwshilardin` tema(pa`n) boyinsha bar bilimlerdi,ta`jiriybelerdi o`zlestiriwine,olar menen qurallaniwina,ku`ndelik turmista qollawina erisiw. 2.Evristikaliq pedogogikaliq texnologiya. Mashqalali oqitiw elementlerinen paydalanip oqiwshilardi qizig`ip u`yreniwge,erinbey izleniwge,bilimdi o`zlerine taptiriwg`a shiniqtiriw. 3.Oqiwshilarg`a bilim beriwde xabar texnologiyasinan, olardin` bilim,eplilik,ko`nlikpelerin tekseriw ha`m bahalawda reyting texnologiyasinan paydalaniw. 6.Sabaqta qollanilatug`in metodlar: A`n`gime,gu`rrin`,induktsiya,dedeuktsiya,sabaqliq penen islew,shinig`iw,o`zbetinshea`meliy jumis,oyin ha`m jaris. 7.Sabaqti qurallandiriw: 1.Ma`mleketlik bilimlendiriw standarti. G`UstazG`,1999, 11- dekabr`.2.Qaraqalpaq tili bag`darlamasi.N, 1997.3.Sharipov A,Odilova M.Ana-tili metodikasi. T. 1984. R. Pirniyazov Q. Baslawish klasslarda qaraqalpaq tilin oqitiw metodikasi. N.1993. 5. Dawenov E. Qaraqalpaq tili. N. Q997. Y. Qoldan islengen ko`rsetpeli qurallar. U. Komp`yuter. 8. Uliwma orta bilim beretug`in mekteplerge oqiwshilar tayarlig`i da`rejesinin` reytingi haqqinda reje (ta`jiriybe sinaw sin`ari) O`zbekstan respublikasi xaliq bilimlendiriw ministrliginin` 2001 jil 14 sentyabr`degi 133 , buyrig`i G`UstazG` 2001 jil 8 noyabr`. Sabaqtin` barisi. Q.Sabaqtin` baslaniwin sho`lkemlestiriw (1-2m) Bunin` ushin klassqa xosh kewilli kirip oqiwshilar menen jilli ju`zli sa`lemlesip, klass jayin, oqiw qurallarin, oqiwshilardin` tazalig`in, sabaq baslawg`a tayarlig`in ko`zden keshiriw. Ha`r tu`rli usillardi qollap olardin` ruwxin ko`teriw,keypin jaqsilaw, o`zinsheligin arttiriw, sabaqta o`zligin ha`r ta`repleme ju`zege shig`ariw ushin moralliq psixologiyaliq jag`day jaratiw. 2.U`yge tapsirmani soraw. (10-12m). Oqiwshilar menen birgelikte aldin`g`i sabaqta o`tilgen temani ha`m u`yge berilgen tapsirmani aniqlaw. O`tken tema:ses ha`m ha`rip.U`yge tapsirma 15-shinig`iw. Tig`izlastirip soraw,Waqittan o`nimli ha`m u`nemli paydalaniw maqsetinde taxtag`a u`lgeriwi derlik birdey xolerik temperamenttegi to`rt oqiwshini shig`arip bir ga`pten jazilg`an kartochkalardi tarqatip noqatlardin` ornina tiyisli ha`riplerdi tawip jaziwdi eskertip,to`reshiler ag`zalarin oqiwshilar menen birgelikte saylap,oyin-jaris sha`rtlerin tusindirip pKim tez,kim tapqirG` oyin-jarisin o`tkeriw. Download 295.56 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|