Philological research: language, literature, education filologik tadqiqotlar

1-байт. Ғазалда, Алишер Навоий услубига 
мувофиқ, жамийки образлар, деталлар, тасвир-
лар бир унсур – сариқ ранги атрофида айланади. 
Лирик қаҳрамон айрилиқ туфайли сариқ касали-
га гирифтор. Аслида ҳижрон тушунчасининг ўзи 
заъфарон юз, йўл қараб сарғайган кўз орқали 
сариқлик билан боғланади. Аммо шоир ҳижрон-
ни бу ранг билан янаям қаттиқроқ алоқадор этиш 
мақсадида “хазони ҳажр”, яъни ҳижрон кузи деб 
атайди. Зеро, кузнинг ўзи айрилиқ фасли, адам 
(йўқлик) сари бораётган фаслдир. 
Азиз ўқувчи, ёдингизда сақланг, шеърда 6 мар-
та қўлланган “сариқ” сўзи турли нашрларда ғазал-
нинг турли ўринларида асоссиз равишда “сариғ”, 
“сориғ” шаклида бериб кетилаверган. Аммо ғазал-

---

94
Адабиётшунослик • Литературоведение • Literature 
да рамали мусаммани мақсур (фоилотун/фои-
лотун/фоилотун/фоилон) вазни оҳангини сакта-
ликсиз сақлаш зарурати бу сўзни – худди юқорида 
ёзганимиз каби – 1-, 3-байтларда “сориғ” тарзида; 
2-, 4-, 5-, 6-байтларда “сариғ” тарзида ўқишни 
тақозо қилади. 
Лирик қаҳрамон нега соқийга мурожаат этяпти? 
Бу ҳам шунчаки эмас, чунки у – май талабгори-ю, 
қани тиниқ ва сап-сариқ май? Бу майнинг ҳар қа-
траси каҳрабодирки, халқ орасида сариқ касалига 
учраган одам шундай тошли тақинчоқлар тақиб 
юрса соғаяди, деган қараш бор. Яна: каҳрабо 
шаффофлик орқали май билан, сомон орқали куз 
ва ҳижрондан заифлашган ошиқ жисми, ғазалнинг 
марказида турган сариқ ранг билан боғланади. 
2-байт  касалликнинг шиддати ва натижала-
ридан баҳс этади: қомат (аниқроғи, тана скелети) 
– қуриган шох, юз ва жисм – шу шохда омонат 
осилиб турган заъфарон барг экан, сарғайган 
япроқнинг оқибат узилиб тушмаганини, қуриган 
шохнинг қайтиб кўкарганини ким кўрибди? 1-бай-
тдаги ҳижрон кузи тушунчаси тадрижий равишда 
қуриган шох ва сорғарган барг тафсилларига 
боғланади.