Philological research: language, literature, education filologik tadqiqotlar
Тилшунослик • Языкознание • Linguistics Giponimiya
Download 1.82 Mb. Pdf ko'rish
|
Filologik tadqiqotlar 2022 (5 son) 05.12.22.
- Bu sahifa navigatsiya:
- Giponimiya va graduonimiya munosabati
|
72
Тилшунослик • Языкознание • Linguistics Giponimiya Graduonimiya Bir o‘zgarmas sema atrofida birlashishi Paradigma a’zolari ma’nosida belgining o‘zgarishi (ko‘payishi yoki kamayishi) 2-jadval. Giponimiya va graduonimiya munosabati Professor R.Sayfullayeva hammuallifligidagi “Hozirgi o‘zbek adabiy tili” o‘quv qo‘llanmasida gi- ponimiya haqidagi fikrlar bildirar ekan giponimik mu- nosabatda giperonim (jins) va giponim farqlanishi. Giperonim jins belgisini bildirgan predmetning no- mini ifodalovchi ko‘pgina ma’noni semantik jihatdan umumlashtiruvchi mikrotizimning markaziy leksema- si, dominantasi sifatida namoyon bo‘luvchi lug‘aviy birlik ekanligi. Giponim esa ma’lum jins turining nomi- ni hamda o‘zining semantik tarkibida implisit tarzda jins ma’nosini ham ifodalovchi, semantik jihatdan gi- peronimga nisbatan boy bo‘lgan lug‘aviy birlik ekan- ligiga alohida to‘xtalingan. Shuningdek, giponimiya hodisasida ham xuddi graduonimiya kabi qatorlar mavjud ekanligi haqida fikr yuritilib quyidagicha mi- sol berilgan. “Har bir gipo-giperonimik qator cheklan- magan miqdorda lug‘aviy lakunaga ega bo‘ladi. Bu bo‘sh xona ayni bir jinsning turli belgisi bilan chega- ralanmagan miqdorda to‘lib borish imkoniyatiga ega. Masalan, 10 ta uzum nomini biluvchi odam uchun o‘zbek tilidagi 600 ta uzum navi nomining 590 tasi lug‘aviy lakuna hisoblanadi.” 1 Ushbu ikki holatda ham ularning har-birida ma’lum bir mavzuiy guruh sifatida birlashish va qatorni hosil qilish imkoniyati borligini ham qayd qilib o‘tish lozim. Leksik-semantik munosabatlar tizimida yana bir munosabatlardan biri meronimiya (partonimiya)dir. O‘zbek tilshunosligida meronimiya hodisasi tilshunos B.Qilichev tomonidan ilk bor monografik planda par- tonimiya nomi ostida tadqiqi qilingan 2 . Meronimiyada butunnom bo‘laknomi o‘rnida qo‘llanadi. Graduonim- larda esa qatordagi yonma – yon turgan a’zolar bir-birining o‘rnida qo‘llanilish holatlarini kuzatish mumkin. 3 Graduonimya va meronimiya hodisalari- ni quyidagi jadval asosida ularning yuzaga kelishini morfologik jihatdan tahlil qilganimizda graduonimi- yaning yuzga kelishi meronimiyaga nisbatan ancha keng ekanligi ushbu jadvalni ular o‘rtasidagi farqlar- ni aniqlashimiz uchun bevosita yordam berishini ko‘rishimiz ham mumkin bo‘ladi. (3-jadval) Download 1.82 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|