Пинхасов ҳозирги ўзбек адабий тили лексиколосия ва фразеология

яхшилик-ёмонлик, 
дўстлик-душман- 
Аин, ақлли-ақлсиз, унумли-унумсиз 
каби.
Антонимларга сўз туркуми нуқтаи назардан қараганда, бир 
исча мустақил сўзларда антонимлар мавжудлигини кўрамиз:
1. Сифат антонимлар: оқ-қора, 
катта-кичик, 
ширин-аччиқ 
каби. 
'
2. От антонимлар: йигит-қиз, вафо-жафо, дўст-душман ка- 
биллр.
Л. Феъл антонимлар: кулмоқ-йигламоқ, 
ухламоқ-уйғонмоқ, 
Шрмоқ-ўтирмоқ каби.
<1. Равиш антонимлар: узоқ-яқин, оз-кўп, ҳозир-илгари каби-
л. ф.
Тилда бор бўлган барча сўзлар ҳам ўз антонимларига эга 
тмас. Баъзан эса, аксинча, бир сўз бир неча антонимига эга бў- 
ЛИ
1
ИИ 
мумкин. Бу ўринда сўзларнинг тўғри маънолари ва кўч-
м. 1 маъноларига ҳамда сўзларнинг кўп маънолилигига эътибор 
қилиш керак. Сўз ўзининг тўғри маъносига кўра бир антонимга, 
коптекст ичида қўшимча маъноларига кўра, яна бир неча бошқа 
«нтоиимларга эга бўлади.
М.исоллар чоғиш*гирилсин: паст-баланд, тузи паст — тузи 
баланд (шўр), ақли паст одам — ақЛи расо одам, зоти паст си- 
гир — зоти яхши сигир, зоти асл сигир, паст нав чой — олий нав 
чой каби.
Баъзи антонимлар жуфт ҳолда қўлланганда, ундан умумий 
бир тушунча, кўчма бир маъно англашилади.
Солиштирилсин: яхши-ёмон нарсалар 
(ҳамма нарсалар), 
Оўст-душман кулмасин (барча кулмасин), эрта-кеч ишлайди 
(ҳар вакт ишлайди), остин-устун бўлди (тўполон бўлди), бор- 
<)и келдимиз бор (алоқамиз бор) ва шу кабилар.
Антонимларнинг ҳам нутқда катта аҳамияти бор. Антоним- 
лар айниқса бадиий адабиётда кўп қўлланади, бундай сўзлар 
тлсвирлаш воситаларидан 
бўлган 
антитеза 
(қарама-қарши 
қўйиш приёми) ва киноя, ҳазил, эркалаш сифатида фойдала- 
иилади:
Кўкда парвоз этса лочин, 
ерга 
киргай зоғлар.
(Ҳ . Олимжон.)
...О қ билан қорани, кеча-кундузни,
Дўст билан душманни қила олди фарқ.
(Ғ. Ғулом.)
Уқиш-ўқитиш жараёнида омонимлар, синонимлар ва анто- 
пимлар билан бир қаторда пароним сўзларни ҳам билишга тўғ- 
ри келади.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---