Пинхасов ҳозирги ўзбек адабий тили лексиколосия ва фразеология

тук 
зулматини тарқатиб юборадиган 
ёруғ кун бор. ( Ш .Раш идов).
Мисоллардаги яхшилиқ сўзи — ёмонлик сўзига, яшар —. 
ўлар га, кун — тун га, ёруғ сўзи — зулмат сўзига антонимдир.
Синонимлар баҳсида бир сўзнинг иккитадан беш-олтитага- 
ча синоними борлиги ҳақида, омонимлар бобида икки сўзни
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

билдирувчи омонимдан тўрт-беш сўзни билдирувчи омонимлар 
мавжудлиги тўғрисида сўз борган бўлса, антонимлар тема- 
сида ёлғиз икки сўз борасидагина гап бориши мумкин.
Антонимлар маъноларига 
кўра дастлаб иккига ажралади:
1. Тўла антонимлар.
2. Ярим антонимлар.
Инкор қилиш ҳам, белгилар зидлиги ҳам мавжуд бўлган 
антонимлар тўла антонимлар саналади:
Уринма, қайтмаймап бу ёруғ йўлдан,
Юрмайман, юрмайман қоронғи чўлдан
(К. Яшин, А. Умарий.)
Баланд-паст, 
куп-оэ, 
оқ-қора, 
иссиқ-совуқ, 
кеча-кундуз, 
ёш-қари каби антонимлар ҳам тўла антонимлар жумласидандир.
Белгилар зидлиги асосий ўрпида турганлигини, инкор қи- 
лиш эса кучсиз эканини билдирувчи антонимларга ярим анто- 
нимлар дейилади:
Бошни фидо айла ота қошида,
Жисмни ҳил садқа она бошида.
(А. Навоий.)
Эр-хотин, ака-сингил, ўғил-қиэ, чол-кампир каби антонимлар 
ҳам ярим антонимлар саиалади.
Антонимлар турмушдаги турли соҳаларга оид нарсаларни, 
табиат ва жамиятдаги ҳар хил иоҳеа-ҳодисаларни ифодалаб 
келади. Мана шу хусусиятларига кўра, яьни тематик жиҳатдан 
антонимлар бир неча турли бўлади. Булардан баъзилари қуйи- 
дагилар:
1. Предмет белгиларини ифодалайдиган антонимлар: ёруғ-қо- 
ронғи, катта-кичик, ботир-қўрқоқ, оқ-қора каби.
2. Уринни ва ўринга муносабатни ифоднлайдиган антоним- 
лар: ичи-сирти, яқин-узоқ, нари-бери, ер-осмон каби.
3. Пайт-замонни билдирувчн антопимлар: қиш-ёз, кун-тун, 
эрта-кеча, ҳозир-қадим, бугун-зрта кабилар.
4. Ҳаракат-ҳолатни билдирунчи антонимлар: келмоқ-кетмоқ, 
олмоқ-бермоқ, кулмоқ-йигламоқ кабилар.
5. Оила, қариндошликка доир 
антонимлар: эр-хотин, ота- 
она, ўғил-қиз...
6. Ҳолат, усулни билдирувчи антонимлар: тез-секин, илдам- 
бўш, баланд-паст, хушфеъл-тажанг каби.
7. Миқдорни билдирувчи антонимлар: оз-кўп, кам-мўл каби.
Антонимлар шаклан икки хилдир:
А. Бир хил ўзакли антонимлар: таниш-нотаниш, ақлли-ақл- 
сиз, юракли-юраксиз, бамаъни-бемаъни каби.
Б. Ҳар хил ўзакли (шакли бошқа-бошқа бўлган) антоним- 
лар: ақлли-нодон, таниш-бегона, ботир-қўрқоқ, доно-аҳмоқ, ёз- 
қиш кабилар.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Лптоиимлар тузилиш томондан икки турлидир:
1. Туб антонимлар: баҳор-куз, чол-кампир, оз-мўл кабилар.
2. Ясама антоиимлар: