Porshenli va plunjerli nasoslar reja

14.3.Porshenli nasoslarning foydali ish koeffitsienti 
 
Porshenli nasoslarda ham markazdan qochma nasoslardagi kabi, energiyaning yo’qolishi mavjud 
bo’lib, u mexanik va gidrodinamik qarshiliklarni yengishga sarf bo’ladi. Bulardan biri hajmiy yo’qotish 
bo’lib, unga nazariy sarf bilan haqiqiy sarfning teng emasligi sababdir. Oddiy bir harakatli porshenli 
nasosning nazariy sarfi
60
SLn
p
Q
xu
n

 
Formula bilan hisoblanadi.
Haqiqatda esa, porshenning bir marta borib kelishida tasvirlangan hajmi SL ga teng hajmli 
suyuqlikning hammasi haydash Quvursiga tushmaydi. Bir qism suyuqlik porshenь bilan tsilindr devori 
orasidagi tirqish orqali va salьnikdagi tig’izlagichning kamchiligi sababli tashqariga sizib chiqadi. 
Haydash davri tugab, so’rish boshlanganda haydash klapanining va so’rish davri tugab, haydash davri 
boshlanganda so’rish klapanining bir onda yopilmasligi natijasida (yopilish davri qisqa bo’lsa) ham
juda oz miqdordagi suyuqlik orqaga qaytishga ulguradi. Natijada xaqiqiy sarf nazariy sarfdan kam 
bo’ladi. Haqiqiy sarfning nazariy sarfga nisbati hajmiy foydali ish koeffitsienti deyiladi va xaqiqiy sarf 
Q
x 
ning nazariy sarf
Q
n 
ga nisbati bilan aniqlanadi: 

---

H
x
Q
Q
Q
n

 
Nasosning tuzilishi va uning eskirganlik darajasiga qarab n
Q
=0,85

 0,99 chegarada o’zgaradi. 
Nasosning suyuqlikni ko’tarish uchun sarflayotgan energiyasi uning haydash Quvursida hosil qilgan 
bosimi N
x 
bilan belgilanadi. Bu bosim so’rish bosimi 
y
p
H
c
c

, haydash bosimi
y
p
H
x
x

nasosdagi va 
haydash Quvursidagi gidravlik qarshiliklarni yengishga sarf bo’lgan bosimlar yig’indisi N
n
=H
m 
orqali 
quyidagicha aniqlanadi: 
m
H
x
c
H
H
y
p
y
p
H




(14.4) 
N
n 
va N
m 
lar ishqalanish va mahaliy qarshiliklarni hisoblash formulalari yordamida aniqlanadi. 
Nasosning foydali bosimi N ga esa Quvurlardagi gidravlik qarshilik kirmaydi: 

N
f 
= N
x
–N
s
 + N
n
(14.5) 
Vakuummetr va manometr ko’rsatuvidan aniqlangan indikator bosim 
y
p
y
p
H
с
х


(14.6) 
ga teng. Manometrik bosim N
x
= N
m 
degan tushunchani kiritamiz. U holda nasos va nasos 
qurilmasidagi yo’qotishlarni gidravlik FIK 
u
м
г
Н
Н


(14.7) 
va qurilmaning 
Н
Н
ф
к


 
orqali ifodalanadi. 
Nasosning suyuqlik ko’tarish uchun sarflangan foydali quvvati 
N
f
 = 

Q
f
N
m 
 
ni topsak, u holda indikator FIK ni quyidagicha ifodalash mumkin : 
u
ф
u
N
N


 
Yuqorida keltirilgan (14.2), (14.7) tengliklardan va oxirgi formuladan ushbu munosabat kelib chiqadi: 
n
Q
u
H
м
ф
u
ф
u
H
Q
Н
Q
N
N








(14.8) 

---

Indikator quvvatining porshenga berilgan quvvat N
p
ga nisbati mexanik FIK dan iborat. 
р
н
м
N
N


(14.9) 
Bundan foydalanib nasosning to’liq FIK ni topish mumkin: 

м
u
о
u
u
ф
р
ф
u
N
N
N
N
N
N






 
Bundan ko’rinadiki, nasosning to’liq FIK i hajmiy, gidravlik va mexanik FIK larning ko’paytmasiga 
teng ekan:


=

Q 

n 

m
.
(14.10) 
Demak, nasos olgan to’liq quvvat quyidagi formulalar bilan aniqlanadi: 


102
м
н
H
Q
N

kVt, 



75
м
н
H
Q
N

o.k. (14.11) 


1000
м
н
H
Q
N

 kVt 
 
Oxirgi formulada hisob SI sistemasida bajarilishi kerak. Nasos ishlab turganida dvigatelning sarflangan 
quvvati nasos foydalangan quvvat quvvat bilan kuyiidagicha bog’langan bo’ladi:
иш
de
aN
N


 
Bu yerda 

ish
boshqaruvchi zvenodagi ishqalanish kuchlarini belgilovchi FIK, a = 1.1

1.2–quvvatning 
zahira koefitsienti; dvigatel ko’proq zo’riqib ishlagan holni hisobga oladi. 
Nasosning FIK larini: 

n
=0.9

0.98; 

m
= 0.95 

0.98; 

= 0.65

0.9 chegarada olinadi. Bu 
qiymatlar nasosning turiga va uning eskirganlik darajasiga bog’liq bo’lgani uchun aniq ko’rsatilmaydi.