Predmeti, maqsadi, vazifalari. Shakillanishi va rivojlanishi

JAYHONIY. Abu Abdulloh Muhammad ibn Ahmad ibn Nasr Jayhoniy 
870- yili Buxoroda tug’ilgan. Jayhoniy o’z davrining yirik davlat arbobi bo’libgina 
qolmay, balki o’ta o’qimishli va bilimdon olim ham edi. 
U vazir lavozimidan foydalanib, dunyoning turli mamlakatlariga 
sayohatchilarni yubordi. Ular to’plagan ilmiy materiallarni chuqur tahlil qildi va 
mazkur tadqiqotlari asosida asarlar yozdi. 
Olimning dunyoviy fanlar to’g’risida yozgan kitoblari juda ko’p bo’lib, 
ulardan Maqsudiy, Beruniy, ibn Rustam al-Bakriy kabi olimlar o’z asarlarida 
foydalanganlar. 

---

Jayhoniyning “Kitob-al-masolik val mamolik” (“Yillar va mamlakatlar 
haqida kitob”) asari 911-922- yillarda yozilgan. Beruniy o’zining 
“Mineralogiya” asarida Jayhoniy asarlarida ko’rsatilgan minerallardan, ular 
haqidagi ma'lumotlardan keng foydalangan. 
Jayhoniy o’z asarlarida O’rta Osiyo, Hindiston, Xitoy, Sanardey (Seylon), 
Eron qazilma boyliklari, tabiiy resurslari haqida mukammal ma'lumotlar 
keltirgan. 
Jayhoniyning asarlarida Xuroson o’lkasida yashovchi xalqlarning 
geografik 
chegaralari, 
ularning 
ijtimoiy 
va 
ma'muriy 
faoliyati, 
hunarmandchiligi, tabiiy resurslarini ifodalovchi materiallar keltirilgan. 
Mahalliy dorivor o’simliklar va hayvonlardan olinadigan dorivorlarning 
tabiatdagi o’rni haqida ma'lumotlar berilgan. Jayhoniy nafaqat davlat arbobi, shu 
bilan birga mashhur tabib ham bo’lgan. U xonaki hayvonlar: it, mushuk, odam 
organizmida yashaydigan gijja, chuvalchanglarni yuqumli kasallik tashib 
yuruvchilar deb bilgan va ularga qarshi kurashish choralarini ko’rgan. 
Jayhoniy qoldirgan boy ilmiy meros O’rta Osiyo va qo’shni 
mamlakatlarning tabiati, o’simlik hamda hayvonot dunyosi, tabiiy resurslari, 
qishloq xo’jaligi va tibbiyot fanlari tarixini o’rganishda alohida ahamiyatga ega.