Профилактикаси ва


  Мутахассисларнинг кичик мактаб ёшидаги


Download 3.22 Mb.
Pdf ko'rish
bet12/51
Sana22.11.2023
Hajmi3.22 Mb.
#1794745
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   51
Bog'liq
Кичик-мактаб-ёшидаги-болаларда.Нишонова

2.2. 
Мутахассисларнинг кичик мактаб ёшидаги 
тортинчок болаларда псикоррекцион ишларни олиб 
боришда услубий воситалар
Тортинчок; бола билан олиб бориладиган коррекция 
ишларинииг максади. уларни ташки олам билан, уни ураб 
тургаи 
одамлар тулаконли 
мулокотга киришишиии 
таъминлашдан иборат. Бунинг учун боланинг ота- 
онасидаи бирини, яхши тушуна оладигани танланади, 
шунингдек, у кизикадиган фаолият ва у™ н тури 
аиикланади. Тортинчок бола ёпик хонага ухшайди, факат 
биринчи кичик ойнаси очик. холос. Коррекцияда бу 
имкониятдан фойдаланиб колиш керак, агар бу натижа 
бермаса айрим сабабларга кура психолог болани янада 
ёмон 
томонга 
у згаРишта 
йул 
куймаслиги 
зарур. 
Коррекциянинг бу принциплари тортинчок бола билан 
олиб бориладиган тузатиш ишларида фойда беради:
> Бу холатда олиб келииган сабаблар аникланади.
> Болада ота-онаси, уртоклари билан мулокотга 
эхтиёж уйготиш;
> Болани оила. мактаб ва уртоклари билан мулокотда 
булишини таъминлаш.
> Болани мулокотчанчанликка ургатиш.
Болани коррекция килиш жудаям нозик иш булиб. 
уни бажаришда ута эхтиёткор булиш керак. Тортинчок 
болани диагностика килиш куйидагича булади:
1. Психолог бола билан биринчи учрашувда унга 
тугридан-тугри савол бермаслик (сенинг исминг нима?), 
кузга тик карамаслик. куполлик килмаслик гаилашишда 
болага куи саволлар бериб уни куркитиб юбормаслик 
керак. Мулокотга киришишни ёктирмайдиган бола уни 
яна сухбатга тортишаётганини билмасин.
2. Психолог йул куядиган хатти-харакатлар боланинг 
фаолиятига мос булиши ортикча уринишлар содир 
килмаслиги зарур. Болани нима билан шугулланаётганини


кузатиб. шу иш билан шугулланишини таъкидлаб, бошка 
уйинларни унга тавсия килмаслик керак, Биринчи 
мулокотда боланинг кизикишидан келиб чиккан холда иш 
олиб борилади.
3. Болани 
кузатиб 
туриб, 
у 
уйнаётган 
уйип 
эхтиёжларини кай даражада кондираётганини текшириб 
борилади ва психолог х,ам шу ишларни амалга оширади. 
Бу пайтда боланинг кузига эмас, уйинчокка караш 
мумкин. Бунинг натижасида психолог болада ёкимли 
таассурот колдиради. Агар болага контокни думалатиш 
ёкса, энди бу ишни психолог билан бажариш мумкин.
4. Кениичалик 
ижобий 
натижаларга 
эришилса, 
боланинг кизикишларини кенгайтириб бориш мумкин. 
Психолог укитишдан олган кувончнни болага утказиши ва 
бир узи уйнагандан кура, бирга уйнаган афзалроклигини 
болага етказиб бера олиши керак.
5. Бу боскичда яхши натижалар олингандан еунг ота- 
она коррекция иши якунланаяпти. деб уйлашади. Лекин 
айнан шу вактда энг кийин жараён утаётган булади. Бола 
мулок;отга булган эхтиёжини уйготиш ва бошка одамлар 
билан хам мулокотга кириши таъминланади. Ai^ap 
охиригача бола билан шундай ишлар олиб борилмаса, 
салбий окибатларга олиб келади.
6. Бола бошка одамлар билан уз хохишигга кура 
мулокотга киришгаида, мулокотга киришиш эхтиёжи 
тугилганда ва боланинг узи биринчи коникиш хосил 
Килгандагина 
ишни 
мураккаблаштириш. 
психолог 
томонидан янги уйин ва методлар киритилади.
7. Мулокотга киришнинг мураккаблашуви аста-секин 
амалга оширилади ва узаро биргаликда олиб борилади. 
Бола м>'локотга киришиш йулларини аник пухта билиб 
олганини аниклаш зарур.
8. Машгулотнинг 
мураккаблашувида 
янги 
элементларни киритишга жудаям эхтиёткорона каралади.


9. Болани аффектив мулокотга киритишни катъий 
назоратга олинади. Бу холнинг давомийлиги у ижобий 
булса хам - боланинг катталарга булган мулокотга 
киришиш эхтиёжини йук кили б юбориши мумкин.
10. Бола билан аффектив мулокотни урнатиб, у 
билан гаилашишда ута эхтиёткор булиш керак. Бу пайтда 
унинг бошкалар билан низога киришишини олдини олиш 
зарур.
11. Бола 
билан 
аффектив 
мулокотни 
урнатиш 
коррекция 
килишнинг 
асосий 
вазифаси 
эмас. 
Психологнинг вазифаси бола билан сухбатлашиш эмас, 
балки атрофдаги олам билан мулокотга киришишни 
таъминлаш.
Кичик мактаб ёшидаги болаларда тортинчоклик 
хисси намоён булишида оила мухитининг бевосита 
таъсири мавжуд, айнан ота ва она дастлабки ижтимоий 
куникмаларни бола онгига сингдирувчи. унинг иродасини 
чархловчи инсонлардир. Оиланинг тулик булиши, яъни 
унда хам ота, хам онанинг тинчлик тотувликда яшашлари 
ва унда нормал инсоний муносабатлар, соглом маънавий 
мухитнинг мавжудлиги боланинг хар томонлама яхши 
ривожланиши, соглом аклли, кучли ирода сохиби булиб 
етишига имкон беради.
Шунингдек, оилада бу даврда тортинчокликнинг 
юзага келишида ота-она томонидан фарзандга тарбия 
беришида ва му ом ал а килишидаги камчиликлар уларда 
тортинчоклик 
хиссини 
шаклланишига 
сабаб 
булиб 
колади. 
Болада 
тортинчокликни 
бартараф 
этишда 
юкоридаги 
берилган 
мутахассиснинг 
бола 
билан 
ишлашдаги тавсиялар узигина етарли эмас, юкори 
натижаларга эришмокчи булсак, уларнинг ота-оналари 
билан хам психологик ишлар олиб бориш зарурдир.
Тортинчок боланинг ота-онаси билан ишлаганда 
психокоррекция ишларини олиб бориш жудаям кийин, 
чунки улар боладаги психик бузилишларни билишмайди


ва ундан тапщари элементар психологик билимлардан 
хабардор эмас.
В.Е.Каган 
ота-оналар 
билан 
психокоррекцион 
ишларни олиб боришда бир неча маслахатлар бериб 
утган. Бу маслахатлар нафакат тортинчок болаларнинг 
ота-оналарига, тортинчок ота-оналарга хам мулжалланган. 
Психологнинг 
бола 
билан 
урнатган 
дастлабки 
мулокотидан сунг ота-оналар уз болаларининг хатти- 
харакатла-ридаги кескин бузилишларни тушуниб, уз 
боласини бошка болалардан фарклайди. Ота-она ва 
боланинг 
узаро 
хамкорликдан 
асосий 
максади 
фарзандларининг харакатларини 
1ушуниш эмас, бачки 
купрок мулокотда булишдир.
Одатда психологик маслахатни олиб бораётган 
психолог 
ота-онага 
тугри 
тушунтириш 
ишларини 
юргизади ва индивидуал ёндошган холда иш олиб боради. 
Масалан: ота-оналарнинг баъзилари фарзандларининг 
шахсий характер хусусиятларидаги холатларни эркин 
намоён кила олмаслик, яъни ‘'М ен"- образини очик 
курсата олмаслик пайтларида нималар килиш керак, деб 
сураганларида. уларга жавобан, олам болага тушунарсиз 
ва куркичли эканлигини тушунтирилади. Баъзи бир х,аётда 
содир булаётган вокеаларни нотугри талкин килади. Бола 
одамларга мавжудот сифатида эмас. предмет сифатида 
карайди, ундан факат 
у з и н и
"Мен" деб атамайди, балки 
бошкаларни хам хеч ким деб атамайди. "Мен"ни билиш 
учун 
одамлар 
ичида 
болага 
бажараётган 
хатти- 
харакатларни секин тушунтириб борилади. Аста-секин 
бола узгара бошлайди, асосийси-болани “Мен” деб 
гапиришга 
мажбурламаслик 
керак. 
бунда 
бола 
бошкаларни хам ‘’мен’' деб чакириши билан, узини эса 
”сен“ деб чакиради. Болага инсонларни англатувчи улар, 
сен, у, амаки. одамлар сузлари тушунтирилади. Бусиз 
бола “мен” сузинин тугри куллай олмайди.


Бунинг давомийлиги сифатида ота-оналарга боланинг 
турли 
нарсаларнинг 
шовкинидан 
куркиш, 
овкат 
танлашидан. хар хил янгиликлардан куркиш хусусиятлари 
намоён булиши тушунтирилади. Бундай курсатмаларни 
олган ота-оналар озрок кунгиллари таскин топади.
Ота-онага бола билан ишлаш хакида курсатма 
беришдан максад боланинг онгини оширишдир. Агар ота- 
она бола билан мулокотга киришганда, ота-она куполлик 
курсатса 
хам, 
улар 
орасидаги 
девор, 
тусик 
мустахкамланишига 
олиб 
келади. 
Бундан 
ташкари 
боланинг уятчанлиги факатгина бир чеккада утиришда, 
хеч ким билан мулокотга киришмасликда, итоаткор 
булишдагина эмас, балки хатоларга йул куйиш окибатида 
кайсарлик, ужарлик кучаяди.
Бу факат улар уртасидаги деворнинг усишига эмас, 
балки боланинг хатти-харакати ота-онанинг гашини 
келтириши мумкин. Ота-она билан олиб борилган 
психокоррекцион муолажа ёрдамида улар нсихологга 
ёрдам бериб борадилар. Коррекция олиб боришнинг 
кейинги 
боскичида 
ижобий 
натижаларга 
эришиш 
секинлашади. Катталар йукотилган оила аъзосининг 
урнини боса олиши керак. Айрим пайтларда катталар 
болани касал деб хисобламай, болага купрок салбий 
таъсир курсатадилар. Масалан: куркок болага куркинчли. 
вахимали хикоялар сузлаб берадилар.
Кейинги боскич уз ичига психотерапия ва оилани 
индивидуал ёки п/рухий таълим беришни олади. Айрим 
пайтларда оилани тантннтириб бир мустакил гурух 
ташкил килинади. Улар узаро маълумотлар алмашиб, 
болани тугри парвариш киладилар.
Уятчан болани коррекция килишда кул келадиган 
методика ота-онага ургатиб бола билан биргаликда иш 
олиб борилади. Уятчан болани кийин хатти-харакатини 
коррекция килиш кийин булади. Бунда бола билан тугри 
иш 
олиб 
борилади. 
Ота-она 
билан 
хамкорлик


психотерапевтах коррекция 
к и л и н а д и . 
В.Каган болада 
"ф ой дали'' хулк-атвор стереотипларини шакллантиришда:
бир неча ой мобайнида 5.5 ёшга гулган кизнинг 
тирногини олишга бермайди”, бунда хафтада икки 
маротаба олти ёшга тулган болалар усган тирнокдарини 
олдиришлари такрор-такрор тушунтирилади.
Олти ёшдан кейин доимо онасининг ёнига келиб 
тирногини олиб ташлашини сурайди. Лекин худди шу 
метод билан бир болада тиш ювиш муаммоси хал 
килинади. Лекин у тухтамасдан тишини тозалаверадиган 
булиб колади. Бунда уни ишонтириш "формуласига" 
кечкурун ёки эрталаб деган сузлар киритилмаган булади. 
Боланинг ривожланиши мобайнида унинг ички олами 
дунёкарашида узгариш руй беради. Шунинг учун хам 
тенгдошлари орасида (мен)ни тан олиши, узининг урнини 
топа олиши асосий масала булиб колади. Тортинчок бола 
бошкалардан фаркли узининг камчилиги хакида роса 
кайгурадн. 
Вакт 
утиши 
билан 
болага 
ижтимоий 
мослашувни таъминлай олмаймиз. Шунинг учун богча ва 
мактабга боришини таъминлашимиз зарур.
Агар бола жамоага мослашишида кийинчиликларга 
д\ ч келса. унда психологга мурожаат этилади. Уятчан 
бола билан иш олиб боришнинг якунловчи боскичи 
болани касалликка олиб келган сабабларни ота-онага 
тушунтириш керак. Бунда, кайта такрорламасликка 
эътибор бериш кераклиги тушунтириui ишлари оркали 
келажакдаги ян ада салбий окибатларнинг олдини олган 
буламиз.



Download 3.22 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   51




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling