Psixodiagnostika

18.3. Stress haqida tushuncha, uning ijobiy va salbiy oqibatlari


Bizning hayotimizda sodir bo’lib turadagian ixtiloflarning ko’plari ko’pincha qo’shimcha asab tarangliklariga olib keladi, stressli vaziyatlarga, stresslarni boshqarish zarurligiga sabab bo’ladi.
Stress – degan tushuncha texnika sohasidan o’zlashtirib olingan bo’lib, u yerda turli jismlar va qurilmalarning zaruriy yuklanishiga qarshi tura olish qobiliyatini bildiradi. Har qanday qurilma mustahkamlik chegarasiga ega bo’lib, bu chegaradan oshib ketish uning buzilishiga olib keladi.
Stress tushunchasini ijtimoiy psixologiya soqasiga ko’chirish o’ziga shaxs holatining bir qator turlarini qamrab oladiki, ularni voqyealarning ko’poigi keltirib chiqaradi, bular mag’lubiyat yoki g’alabadan ijodiy kechinmalar va shubhalargacha bo’lgan voqyealardir. Ayrim mutaxassislarning hisoblashicha, stress – bu dunyodagi shunday bir bosimki, u hissiy diskomfort (komfortning tanqisligi). Holatiga olib keladi. Boshqalarning fikricha, hissiy diskomfort – bu stressdir, uni bosim yoki stresslar deb ataladigan shartlar keltirib chiqaradi.
Umuman olganda, stress tez-tez uchrab turadigan hodisadir. Unchalik ahamiyatga ega bo’lmagan stresslar muqarrar va zararsiz bo’lib, haddan tashqari ortib ketgan stress esa shaxs uchun ham, korxona va tashkilotlar uchun ham qiyinchiliklar, qo’yilgan maqsadlarni qo’lga kiritishda muammolar keltirib chiqaradi.
Stress deganda biz insonning atrofdagi stimullarga yoki stresslarga jismoniy, kimyoviy va psxologik reasiyalari majmuni tushunamiz. Bunda atrof-muhitdagi kuchlar insonning fiziologik va psixologik funksiyalarini muvozanatdan chiqaradi.
Stress holatini jismoniy, psixologik omillar majmui, ya’ni stressorlar keltirib chiqaradi.
Hayotimizda stresslar bo’lib turishi tufayli ularni boshqarishni, ular keltirish mumkin bo’lgan zararni kamaytirishni bilish zarur. Insonning stresslarga ko’nikish usullari bir nechadir.
Birinchi usul – tashkilot darajasidagi usul bo’lib, siyosatdagi, ishlab chiqarish tuzilmasidagi xodimlarga nisbatan qo’yiladigan aniq talablarni ishlab chiqishda, ularning faoliyatiga baho berishda o’zgarishlar ro’y berishi natijasida sodir bo’ladi. Bunday o’zgarishlar stressli vaziyatlarning manbaini barham toptiradi.
Ikkinchi usul – ayrim shaxs darajasidagi usuldir. Bu usul shundan iboratki, stresslarni betaraflash bo’yicha maxsus dasturlardan foydalanib, stresslarni boshqara bilishdir. Bunday dasturlar meditasiya, trening, mashqlar, parhyez va ba’zan ibodat qilishni ham o’z ichiga oladi (18.3.1-jadval).
^{18.3.1-jadval. Stresslarni betaraflashtirish usullari}