Psixologiya” fаkulteti “amaliy psixologiya” kаfedrаsi

Kurs ishining maqsadi: nutq psixotexnikasi, ta’sir etish usullarini o‘rganish orqali shaxslarning nutq ta’sirini oshirish va noverbal (mimika, jes) muloqatdan foydalanishni qo‘llanilishini o‘rganish
Kurs ishining vazifalari ishning maqsadidan kelib chiqib:

• 
  Psixotexnika tushunchasi va psixologik vositalar
  
• 
  Verbal va noverbal vositalardan foydalanish psixotexnikasi
  
• 
  Oila ichidagi muloqotni shakllantirish
  
• 
  E’tirozlarni og‘zaki isbotlash va rad etish psixotexnikasi
  
• 
  Nutqning ta’sirini kuchaytirish psixotexnologiyasi
  

Kurs ishining ob’ekti: notiq, advokat, tergovchi
Kurs ishining tuzilishi: 2 bob, 5 bo‘lim, xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat.
I BOB. METAKOMUNNIKATSIYA PSIXOTEXNIKA TEXNOLOGIYASI
1.1 Verbal va noverbal vositalardan foydalanish psixotexnikasi
Nutq boyligi va madaniyatini qabul qilish. Nutq - bu tildan foydalanish. Til (lingvistik ma’noda) - so‘zlardan, ularni talaffuz qilish qoidalaridan va kelishuvdan iborat bo‘lgan, muloqot qilish, fikrlash, uzatish va tajribani o‘zlashtirish uchun xizmat qiluvchi belgilar tizimi. Tilda va til yordamida insoniyat va unda so‘zlashuvchi xalqning tajribasi va aql-zakovati mujassam bo‘ladi, mavjud bo‘ladi va rivojlanadi. Tilning boyligidan foydalanib, kishi ichki, tashqi (baland, ovozli) va yozma nutqda o‘z ifodasini topadi. Inson tafakkurining tushunarsiz va noma’lum bo‘lib ko‘ringan sirlari - bu so‘zlarning ulardagi ma’no va vizual tasvirlar bilan, idrok etilgan voqelikni bilish qonunlariga va rasmiy mantiqqa bo‘ysunishi. Nutq, so‘zlar, jumlalar - fikrlarning timsolidir, fikrlash va ularni boshqa odamlarga o‘tkazish jarayoni. Ichki nutq - bu o‘zidan va o‘zi uchun nutqdir. Tashqi, baland va yozma - asosan boshqalar uchun.²
Advokatning so‘zlari qanchalik ko‘p bo‘lsa, unga to‘g‘ri vaqtda eng yaxshisini, eng aniqini, eng yorqinini tanlash osonroq bo‘ladi. Agar advokatning so‘z boyligi kam bo‘lsa, o‘z fikrini to‘g‘ri ifodalash qiyin kechadi, nutqida ibtidoiy, qolipli va zerikarli so‘zlar ko‘payib keta boshlaydi. So‘zlarni tanlashdagi qiyinchiliklar, eng mosini izlash nutq taassurotini buzadi, tinglovchilarning e’tiborini chalg‘itadi, beixtiyor g‘azablantiradi va so‘zlashuv, keraksiz takrorlashning sabablaridan biridir.³
Eng yaxshi so‘zlar - bu o‘z-o‘zidan oson va tabiiy ravishda tilga singib ketgan tajribali yuristlar tomonidan o‘rgatilgan so‘zlardir. A.F. Koni shunday deb yozgan edi: “Vayu haqidagi fikr so‘z izlab, bu izlanishda vaqtni behuda o‘tkazib, tinglovchilarni charchatmasin, aksincha, so‘zlar sizning fikringiz oldiga tavoze bilan va itoatkorlik bilan to‘liq ixtiyoringizda kelsin”.
Ulardan tuzilgan so‘z va iboralar, iboralar, jumlalar to‘g‘ri bo‘lsa, advokat fikrining mohiyatiga va u tinglovchiga yetkazmoqchi bo‘lgan ma’no, g‘oya, tushunchaga to‘g‘ri kelsa, samaraliroq bo‘ladi. Buning uchun faqat tushunarli so‘zlar va ulardan tashkil topgan, ma’noga boy, yorqin va ta’sirli iboralar mos keladi. Ko‘p so‘zlardan aziyat chekadigan ko‘plab advokatlar aniq so‘zlarni topa olmagani uchun batafsil. Ular o‘z g‘oyalarini tinglovchiga etkaza olishlariga shubha qilishadi va shuning uchun uni bir necha marta takrorlab, chaynashadi. Bu ko‘pincha tomoshabinlarni bezovta qiladi. Faqat o‘sha bayonotlar haqiqiy qiymatga ega bo‘lib, ularda A.F. Koni, eng chuqur fikrlar eng oddiy so‘zlar bilan birlashadi. Bitta oddiy so‘z, bitta muvaffaqiyatli epitet ba’zan uzoq xira dalillardan ko‘proq narsani aytishi mumkin. Taniqli mahalliy huquqshunoslar rus tiliga ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo‘lishlari bilan ajralib turardi. Ular yaxshi rus tiliga xos bo‘lgan, xalq amaliyoti va til an’analaridan kelib chiqqan so‘z va iboralardan foydalanishni, begona so‘zlarga berilib ketmaslikni qat’iy tavsiya qildilar . A.F. Koni shunday deb yozgan edi: O‘z ona tilingizni yaxshi bilishingiz va uning moslashuvchanligi, boyligi va o‘ziga xos burilishlaridan foydalana olishingiz kerak ...
So‘zni ishlatish, talaffuz qilish, urg‘u va grammatika qoidalariga rioya qilish majburiydir. Ushbu me’yorlarning buzilishi bevosita kasbiy harakatlarga ta’sir qilishi dargumon, lekin ular suhbatdoshlarda ma’lum taassurot qoldiradi, ular buni sezadilar, ular past madaniyatning namoyon bo‘lishi va ba’zan aqliy qobiliyatlarning namoyon bo‘lishi sifatida qaraladilar, ular obro‘sini oshirishga yordam bermasligi mumkin. advokat, masxara ob’ektiga aylanish.
Rus tilida ko‘plab so‘zlar mavjud bo‘lib, ularning urg‘usi ma’lumotnomalar, lug‘atlar, ensiklopediyalar yordamida maxsus o‘zlashtirilishi kerak. Bunday so‘zlarni talaffuz qilishda tez-tez xatolar mavjud: hayajonlangan, tarjima qilingan, jumla, hodisa, pul, spirtli ichimliklar, ta’minlash, mahkum va boshqalar. Leksik xatolar va nomuvofiqliklar, noto‘g‘ri og‘zaki burilishlar, grammatik talablarning buzilishi nutq va obro‘-e’tiborga jiddiy zarar etkazadi. ma’ruzachi.
Yaxshi yetkazilgan nutq xabari uni idrok etish samaradorligini oshirish uchun mo‘ljallangan ekspressiv ball bilan ajralib turishi kerak. Bu advokatning umumiy madaniyati va bilimiga, uning shaxsiy xususiyatlariga, hayotga va biznesga munosabatiga bog‘liq. Mashhur rus yozuvchisi va tilshunosi K. Chukovskiy: “Tilingiz sifatini oshirish uchun qalbingiz sifatini, aql-zakovatingizni yaxshilash kerak”, deb to‘g‘ri yozgan. Bundan tashqari, ifodali va ishonchli bo‘lish uchun A.F. Koni, Siz gapirayotgan mavzuni bilishingiz kerak; siz o‘z ona tilingizni bilishingiz va uning moslashuvchanligi, boyligi va o‘ziga xos burilishlaridan foydalana olishingiz kerak; yolg‘on gapirmasligingiz kerak, yolg‘on ommaviy nutqdan uning kuchi va ishontiruvchanligini olib tashlaydi.
Biroq, bir qator qoidalarni qo‘llash foydalidir:
• emotsional ekspressivlik (ekspressivlik). Advokat aytgan so‘zlarda uning ularga bo‘lgan munosabati, sarmoya kiritayotgan ma’nosi va maqsadi yangrashi kerak. So‘zlarning intonatsiyasi iboralar doirasidagi so‘zning mazmuni va ma’nosiga adekvat bo‘lsa, to‘g‘ri bo‘ladi. Bu shunchaki san’at emas. Intonatsiya so‘zning ma’nosini boyitadi, suhbatdosh tomonidan uni yaxshiroq idrok etish va tushunishni ta’minlaydi, taassurot qoldiradi. Ba’zi tadqiqotchilarning fikricha, so‘zni tushunish 40% uning qaysi intonatsiya bilan talaffuz qilinishiga bog‘liq. So‘z talaffuzining rang-barangligi, intonatsion boyligi zarur. Monotoniya, so‘zlarning ifodasiz talaffuzi suhbatning samaradorligiga sezilarli zarar etkazadi va uni ko‘paytirish zaxiralari foydalanilmayapti. Bitta notada nutq (hukmni o‘qishda ko‘pincha sud majlislarida sodir bo‘ladi) tinglovchilarni va hatto ma’ruzachining o‘zini ham charchatadi. Ovozni, emotsionallikni, tembrni o‘zgartirish kerak, lekin ovozni majburlashni istisno qilish kerak;
• leksik ekspressivlik – aniq, jonli, nostandart, ko‘chma so‘zlar va og‘zaki iboralar, sinonimlar, omonimlar, atamalardan foydalanish;
• fonetik ekspressivlik - aniq, aniq talaffuz, ritmning o‘zgarishi, ovoz balandligi, urg‘u - diksiya;
• grammatik ekspressivlik – turli og‘zaki iboralar, aniq tuzilgan iboralar, kamaytiruvchi va erkalovchi so‘zlar, idiomalar, aforizmlar, maqollar, didaktik takrorlar, xulosalar va boshqalardan foydalanish;
• ovozning buzilishiga yo‘l qo‘yilmasligi. Siz qichqiriqni davom ettira olmaysiz va undan ham ko‘proq qichqiriqni davom ettira olmaysiz. Qadimgi Sharq donoligi shunday deydi: “Agar siz qichqirsangiz, demak siz noto‘g‘ri va zaifsiz”. Bu suhbatdoshda yomon taassurot qoldiradi, shinalar, ovozning bo‘g‘ilishi va ovozning yo‘qolishi bilan tahdid qiladi, bu esa hokimiyat vakilini bezamaydi.⁴
Mimika imkoniyatlaridan foydalanish. Keng ma’noda yuz ifodalari yuz mushaklarining ekspressiv harakatlari sifatida tushuniladi. Bu insonning ruhiy holatini, atrof-muhitga munosabatini, o‘z bayonotlari va harakatlarini aks ettiradi. Professional psixotexnikada yuz ifodalari nutqni kuchaytirish, suhbatdoshga ta’sir qilish, psixologik aloqa o‘rnatish, suhbatda o‘zi va o‘z pozitsiyasi haqida taassurot shakllantirish, o‘z ruhiy holatini va sodir bo‘layotgan narsalarga munosabatini yashirish, hattoki o‘zini yaxshilash uchun ishlatiladi. farovonlik.⁵
Mimikangizni doimo diqqat sohasida ushlab turish qoida bo‘lishi kerak: u nima bo‘lishi kerakligi, nima ekanligini, vaziyatga mos keladimi, qachon va nima uchun o‘zgartirilishi kerakligi haqida o‘ylab ko‘ring. Ko‘pgina xodimlar o‘ylamaydilar. ularning yuz ifodasi nima haqida, ular bilishmaydi, ular buni anglamaydilar. Ko‘zguga bir necha marta qarashdan boshlash foydali bo‘ladi, bu sizning yuzingiz qanday ko‘rinishini bilishdir. Ba’zilar uchun bu har doim g‘amgin, tashvishli, do‘stona, jirkanch, hatto yomon. Yuzning kerakli ifodaliligi uchun barcha mimik vositalardan foydalanish kerak. Bular, birinchi navbatda, ko‘zning ifodasi, qarash yo‘nalishi, nazolabial burmalarning maxsus namunasi, peshona burmalari, boshning umumiy holati (odatiy, to‘g‘ri holat, takabburlik bilan ko‘tarilgan iyak, oldinga egilish). qoshlar ostida va boshqalar), yuz mushaklarining harakatlari (shu jumladan ko‘z qovoqlari mushaklari) ko‘zlar va atrof-muhit, birinchi navbatda ularning ifodasini belgilaydi). Mimika xilma-xil va dinamik bo‘lib, so‘zlovchining aytilgan so‘zlarga bo‘lgan munosabatini (so‘zlovchi uchun ahamiyati, uning so‘zlariga ishonishi, tinglovchini qanday tushunishini qanday tushunishi va boshqalar), so‘zlovchining ruhiy holatini aks ettirishi mumkin. Ko‘zni ifodalash qoidasi nutq paytida ko‘z ifodasining eng muhim ma’nosini aks ettiradi. Ko‘zlar haqli ravishda qalbning ko‘zgusi deb ataladi. Sovet dramaturgi N. Pogodinning “Petrarka soneti” spektaklida shunday manzara bor: xonadonda ikki kishi o‘zlari yaxshi biladigan bir partiya xodimi haqida gapirayapti. Biror kishi unga shunday baho beradi: “U har doim chiroyli partiya so‘zlarini aytadi, lekin uning ko‘zlari partiyaviy emas. Huquqni muhofaza qilish organi xodimi o‘z hamkasblari bilan gaplashishi kerak, ular aytganidek, ko‘z-ko‘z bilan aloqada bo‘lishi va hatto tegishli hollarda undan uning ko‘zlariga qarashni va ularni olib ketmaslikni so‘rashi kerak. Aksariyat kasblarda nutq mazmuni va ko‘z ifodasi, mimika o‘rtasida bo‘linish bo‘lmasligi kerak, chunki yuz va ko‘zning turli ifodalari bilan bir xil so‘zlar qarama-qarshi ma’noga ega bo‘lishi mumkin.