Pul, kredit va banklar

13.2. Tijorat banklarining aktiv operatsiyalari

---

 
Tijorat banklarining aktiv opertsiyalari – bu banklarning passiv operatsiyalari 
natijasida shakllantirilgan mablag‘larini iqtisodiy jihatdan daromad (foyda) olish 
maqsadida turli maqsadlarga joylashtirish va likvidligini ta’minlash bilan bog‘liq 
operatsiyalardir. Tijorat banklarining aktiv operatsiyalari ularning faoliyatida juda 
muhim hisoblanadi. Chunki ular ushbu operatsiyalar orqali daromadlarni 
shakllantiradilar va aktiv operatsiyalar doimo ma’lum darajada risk, ya’ni 
qarzdorning defolti (to‘lovga qobiliyatsizlik) bilan bog‘liq bo‘ladi. 
Tijorat banklari aktiv operatsiyalari iqtisodiy mohiyatiga ko‘ra: 
-ssuda operatsiyalari (kreditlash); 
-hisob – kitob operatsiyalari; 
-kassa operatsiyalari; 
-investitsiya va fond operatsiyalari; 
-valyuta operatsiyalari va kafolatlar berish bilan bog‘liq operatsiyalardan 
iborat.
Ssuda operatsiyalari orqali banklar mamlakatdagi faoliyat yuritayotgan 
mulkiy shaklidan qat’iy nazar barcha xo‘jalik sub’ektlariga tegishli kerditlarni 
beradi. Ma’lumki, bank kreditlari bir yilgacha – qisqa muddatli, bir yil va undan 
ko‘p davrga – uzoq muddatli kreditlarga bo‘linadi.
Hisob – kitob operatsiyalarida banklar mijozlarning topshiriqlariga asosan 
turli maqsadlarga ularning hisobvaraqlarini debetlash orqali o‘tkazadi, shuningdek, 
ssuda operatsiyalari ham bevosita kredit oluvchining ssuda hisobvarag‘ini 
debetlash orqali amalga oshiriladi. 
Investitsiya operatsiyalarida banklar ho‘jalik yurituvchi sub’ektlar va 
davlatning qimmatli qog‘ozlariga moliyaviy mablag‘larni joylashtiradi. Albatta 
ushbu operatsiyalar banklar uchun ma’lum darajadagi riskli operatsiyalar 
hisoblanib, banklarning foydasini shakllantirishga xizmat qiladi. 
Fond operatsiyalarida banklar qimmatli qog‘ozlar bilan operatsiyalar bajarish 
bilan birga, fond birjalarida oldi – sotdi qilinadigan qimmatli qog‘ozlar va 
veksellar bilan operatsiyalarni amalga oshiradi.
Banklar kassa operatsiyalari orqali mijozlarga naqd pullarni berish va ulardan 
naqd pullarni qabul qilish bilan bog‘liq ishlarni amalga oshiradi.
Banklarningvalyuta operatsiyalaribevosita xorijiy mamlakatlar milliy 
valyutasini oldi – sotdisi bilan bog‘liq operatsiyalar hisoblanib, milliy valyutaning 
xorijiy valyutalarga nisbatan kursini o‘zgarishi hisobiga foyda yoki zarar ko‘rishi 
mumkin. 
Banklar yirik va yuqori darajadagi to‘lov qobiliyatiga ega moliyaviy muassasa 
sifatida kompaniya, korporatsiya va boshqalarga uchinchi shaxs sifatida