Pul, kredit va banklar

 
3.4. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining
naqd pul muomalasi bo‘yicha asosiy vazifalari 
O‘zbekiston Respublikasining “O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki 
to‘g‘risida” qonuniga muvofiq Markaziy bankning bosh maqsadi milliy 
valyutaning barqarorligini ta’minlashdan iborat va davlat monetar siyosatining 
asosiy yo‘nalishlarini ishlab chiqish hamda Markaziy bank to‘lov vositasi sifatida 
banknotlar va tangalar ko‘rinishdagi naqd pul belgilarini muomalaga chiqarish va 
muomaladan qaytarib olish bo‘yicha mutloq huquqga ega.
Shunga muvofiq, muomalaga naqd pul chiqarish, ularni saqlash, muomaladan 
qaytarib olish va muomala uchun yaroqsiz holatga kelgan pul belgilarini yangi pul 
belgilariga 
almashtirish 
vazifalarini 
bajaradi. 
Shuningdek, 
muomalaga 
chiqarilmagan pul belgilarini saqlash maqsadida Markaziy bank Rezerv fondlarini 
tashkil etadi va ular bo‘yicha pul mablag‘larining tarkibiy qismlarini, ya’ni 

---

banknot va tangalar ko‘rinishidagi qoldiq limitlarini belgilaydi. Tijorat banklari 
aylanma kassalarining qoldiq limitlari ham Markaziy bank tomonidan o‘rnatiladi. 
Markaziy bank Respublika banklarida pul muomalasini va kassa ishlarini 
tashkil etish hamda ularning buxgalteriya hisobini yuritish bilan bog‘liq barcha 
me’yoriy hujjatlarni ishlab chiqadi. 
Markaziy bank o‘zining asosiy maqsadini to‘la qonli bajarish, ya’ni pul 
muomalasini barqaror saqlab turishga hamda milliy valyutaning barqarorligini 
ta’minlash uchun pul muomalasi holatini muttasil o‘rganadi va tahlil qiladi hamda 
uni mustahkamlash uchun amaliy choralar ko‘radi. Asosiy naqd pul oqimlari 
tijorat banklari kassalari orqali o‘tganligi sababli, Respublikada faoliyat 
yuritayotgan tijorat banklarining naqd pul muomalasi bilan bog‘liq faoliyatini 
tartibga soladi va nazorat qiladi. 
Markaziy bank tomonidan naqd pul muomalasini tartibga solish maqsadida 
tijorat banklari va ularning mijozlari uchun majburiy bo‘lgan quyidagi talablar 
o‘rnatilgan: 

kassa operatsiyalarini amalga oshirish tartibi; 

tijorat banklari kassalariga naqd pullarni topshirish va olish tartibi; 

tijorat banklari aylanma kassalariga limit o‘rnatish tartibi; 

tijorat banklari aylanma kassalari mustahkamlash uchun zaxira pullarini 
tashkil qilish tartibi; 

tijorat banklari kassa aylanmalarini hom cho‘t qilish tartibi; 

xo‘jalik sub’ektlari naqd pul tushumlarini inkassatsiya xizmati tomonidan 
tijorat banklari kassalariga topshirish tartibi; 

banknotlar va monetalarni to‘lovga yaroqlilik qobiliyatini aniqlash tartibi; 

xo‘jalik sub’ektlari kassalari qoldig‘iga limit o‘rnatish tartibi; 

naqd pul bilan hisob – kitob qilish tartibi; 

kassa operatsiyalarining buxgalteriya hisobi; 

chakana savdo korxonalariga naqd pulsiz hisob – kitob qilish tartibi.
Markaziy bank va uning hududiy Bosh boshqarmalari (HBB) zimmasiga 
Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahrida pul muomalasini 
tashkil etish, tijorat banklari naqd pul bilan bog‘liq faoliyatini muvofiqlashtiradi va 
monitoring yuritadi.
Bank muassasalariga kelib tushgan pul birliklari va tangalarning qayta 
sanalishi, to‘lovga yaroqli, eskirgan hamda yaroqsiz, ya’ni to‘lov qobiliyatini 
yo‘qotgan pul birliklarini toifalarga ajratilgan holda saralash, taxlash, tegishli 
ravishda o‘rab bog‘lash va qayta muomalaga chiqarilishi kabi ishlarning sifatini 
yanada oshirish yuzasidan Markaziy bankning barcha muassasalari va tijorat bank 
bo‘limlariga doimiy ravishda tegishli ko‘rsatmalar berib boriladi. Pul birliklarining 
«yaroqli», «eskirgan» va «to‘lovga yaroqsiz» toifalar bo‘yicha mezonlarini ishlab 
chiqadi.

---