Pul, kredit va banklar

Forfeyting operatsiyalari 
 
Forfeyting operatsiyalari asosan yirik banklar va kompaniyalar o‘rtasida 
uzoq muddatga, juda katta miqdordagi moliyaviy mablag‘larni to‘lashda 
qo‘llaniladigan operatsiyalar hisoblanadi.
Forfeyting operatsiyasida, faktoring operatsiyasidagi kabi uch tomon 
ishtirok etadi. Birinchisi, mol yetkazib beruvchi, ikkinchisi, mol sotib oluvchi va 
uchinchisi, vositachi – bank yoki moliyaviy muassasa. 
Forfeyting operatsiyalarining faktoring operatsiyalaridan asosiy farqi sifatida 
ushbu operatsiyalar uzoq muddatga (6 oydan 5 – 6 yilgacha) va yirik summalarga 
tuzilishini ta’kidlash mumkin.
Forfeyting iqtisodiy termeni odatda majburiyatni sotib olish ma’nosida 
qo‘llaniladi, uni so‘ndirish tovar va xizmatlarni sotib olish jarayonida kelgusida 
yuz beradi. “a forfait” so‘zi frantsuzchadan vujudga kelgan bo‘lib, “huquqdan voz 
kechish” ma’nosini anglatadi. Forfeytingda pul mablag‘ini olishga talabgor bo‘lgan 
sotuvchi o‘tkaziladigan veksel inodassamentiga
60
“to‘lovni qaytarish shartisiz” 
so‘zini qayd etish orqali to‘lov regressidan
61
o‘zini himoya qiladi. Forfeyting 
vekslini sotuvchi asosan yirik eksporterlar hisoblanib, ular vekselni to‘lov hujjati 
sifatida aktseptlab sotilgan tovar yoki ko‘rsatilgan xizmatlarning summasini 
diskont asosida zudlik bilan to‘lash hisobiga barcha risk va majburiyatlar bilan 
birgalikda forfetterga (ya’ni vekseldagi summani to‘lab beruvchi va o‘zida qayd 
etib boruvchi bankka) o‘tkazadi.
Agar importer birinchi darajali to‘lov qobiliyatiga va yuqori moliyaviy 
mavqiega ega bo‘lmasa, har qanday forfetterlangan qarz summa aval
62
shaklida 
kafolatlangan yoki chaqirib olinmaydigan bank kafolatiga ega bo‘lishi lozim. 
Vekselni forfeterlash paytida undagi summa forfet krediti berilayotgan to‘liq 
muddatga diskont asosida forfetter tomonidan avans tarzida ushlab qolinadi. 
Eksporter forfet krediti bo‘yicha hech qanday majburiyatni o‘ziga olmaydi, 
faqatgina u jo‘natayotgan tovarlar va ko‘rsatilayotgan xizmatlarning sifati va 
tuzilayotgan hujjatlarning qonuniyligi hamda haqoniyligini ta’minlashga mas’ul 
hisoblanadi. 
Forfeyting operatsiyalariga misol sifatida AQShning Boing samolyotini 
ishlab chiqaradigan kompaniya bilan yirik avikompaniyalar o‘rtasidagi o‘zaro oldi 
– sotdilarni keltirish mumkin. Chunki, boeng samolyotlarining bahosi juda yuqori 
60
Индоссамент – векселни бошқа шахсга ўтказиш ҳуқуқини берувчи орқа тарафидаги ёзув.
61
Регресс – олдин тўланган суммани қайтаришни талаб этиш. 
62
Авал – вексел бўйича тўланмай қолган суммани тўлаб бериш ҳақида мажбуриятни олиш. 

---

bo‘lishi aviakompaniyalarga ushbu mablag‘larni birdan to‘lash imkoniyatini 
bermaydi, biroq o‘z navbatida ishlab chiqarilgan samolyot uchun tegishli to‘lovni 
ololmagan 
samolyotsozlik 
kompaniyasida 
ishlab 
chiqarish 
jarayonining 
uzluksizligini ta’minlashda muammolar vujudga keladi. Aynan shu muammo 
banklarning ishtirokida forfeyting operatsiyalari orqali hal etiladi. Bundan bank 
samolyotni sotib olgan aviakompaniyaning boeng kompaniyasi oldidagi 
majburiyatlarini sotib oladi (savdo trattasi, o‘tkazma yoki oddiy veksel shaklida) 
va to‘lovni bir yo‘la amalga oshiradi, kelgusida esa bank va aviakompaniya 
o‘rtasida tuzilgan shartnomaga bo‘yichaasosiy summa tegishli jadval asosida, 
qo‘shimcha foiz to‘lovlari bilan birgalikda undirib boriladi.