Q. D. Davranov, B. S. Aliqulov nanobiotexnologiya

Liposoma
Mitsella (nanosoma)
Strukturani o‘ziga xosligi
Liposoma
Nanosoma
(mitsella)
Lipid molekulalarini qavatlar soni
Lipid molekulalarini 
membrana devorida orientatsiyasi
Ichki bo‘shliqni borligi
Nisbiy kattalik
5-vazifa. Rasmda keltirilgan oqsil-lipidli nanotmbkalar nima bilan 
farq qiladi? Ulami shakllanish bosqichlarini xarakterlab bering. Nano­
trubkalami qaysi qismida globulyar oqsil-tubulin ishtirok etadi? Bir 
tipdagi nanotrubkalami, boshqa tipdagi nanotrubkaga aylantirish 
mumkinmi? Agar shunday almashtirish mumkin bo‘lsa, uni qanday qilib 
amalga oshirish mumkin?
146

---

6-vazifa. «Nanobosma, ya’ni nanopechat» (nanolitografiya) deb 
ataladigan 
nanobiotexnologiyani 
mohiyatini 
tushuntirib 
bering. 
Nanopechat yaratish bo‘yicha ishlatuvchilarga qulay bo‘lgan qisqacha 
qo'llanma tuzing. Bu nanotexnologiyada lipidlarni vazifasi nima? Nima 
uchun kremniyli plastinkaga surtilgan lipidlarni bittadan molekulasi 
oxirida qo‘shqavat shakllantiradi? Sxematik rasm yordamida lipid 
molekulaiarini kremniyli plastinkalarda, ulami 4-qavatini surtilgandan 
keyingi joylashishini tasvirlang. Nanopechatdan amaliyotda foydalanish 
bo‘yicha o‘zingizni shaxsiy takliflaringizni keltiring.
7-vazifa. Quyida keltirilgan hujayrani membranali organoidlami 
tuzilish sxemasini daftaringizga chizib oling. Organoidni nomini va 
uning strukturaviy qismlarini ko‘rsating. Organoidni qaysi strukturaviy 
qismi gibridli nanokomplekslar yaratishda ishlatilgan? Shu stmkturaviy 
qismni qanday xossasi, gibrid nanokompleks yaratishda foydali 
bo‘lganligini tushuntirib bering? Olingan gibridli nanokomplekslar 
qanday usullar bilan o‘rganilgan? Ular boshqa nanotexnologiyalarda 
«quruvchi bloklar» sifatida ishlatilishi mumkinmi? Uzoq kelajakda 
gibridli nanokomplekslardan amaliyotda foydalanish bo‘yicha o ‘zingizni 
variantlaringizni taklif qiling.
147

---

8-vazifa. Quyida keltirilgan xloroplastlaming tilakoidlari asosida 
nanokompozit materiallar yaratish sxemasini nihoyasiga yetkazing. 
Bunda, ushbu jarayonni bosqichlarini quyidagi nomlaridan foydalaning: 
tilakoidlami polielektrolit qavat bilan yopish; tilakoidlami kremniyli 
podlojkalarga immobilizatsiya qiiish; tilakoidlami suvli muhitga joylash; 
tilakoidlar sirtida, polielektrolit komplekslardan to‘rt qavatli nanoplyon- 
kalar shakllantirish.
Sxema 
Tilakoidlar ajratish—»
9-vazifa. 5.8-bo‘limda keltirilgan matalar asosida viruslardan 
foydalanib, nanokompozit materiallar yaratishni quyida keltirilgan 
sxemasini nihoyasiga yetkazing:
Ko‘p qavatli polielektrolit yaratish —►uni sirtida lipidli qo‘shqavat 
shakllantirish—►
10-vazifa. 9-vazifani bajarishda Siz ko‘rsatgan viruslardan foydalanib, 
nanokompozitli materiallar yaratish bosqichlarini analiz qilib chiqing. 
Nima uchun viruslar ko‘pqavatii polielektrolitdan va qo‘shqavatli 
lipidlardan tayyorlangan nanokompozitli materiallarga mustaqii kirib oldi? 
Nima uchun kompozitli nanomaterial nordon muhitga joylashtiriladi? 
Nima uchun ichiga viruslar kiritilgan kompozit nanomaterialni tadqi- 
qotchilar, «biologik xossalari nazorat qilinadigan» kompozit nano- 
materiallar deb ataganlarini tushuntirib bering. Bunga o‘xshagan kompozit 
nanomateriallami tirik sistemalar o‘zaro ta’sirida xohlanmagan o‘zaro 
munosabatlami minumumga tushganligiga sabab nima? Hozirgi vaqtda 
«vims bilan zararlangan kompozit materiallar» qayerlarda ishlatilishi 
mumkin? Istiqbolda ulardan foydalanishni Siz taklif qiladigan variantlari 
bilan tanishtiring va fikringizni asoslab bering.
11-vazifa. Quyida keltirilgan mavzulardan birortasi bo‘yicha yoz- 
ma ma’ruza tayyorlang va u bilan o'rtoqlashing (darsda himoya qiling):
- biologik membranalar asosida nanostrukturalar konstruksiya qiiish;
- liposomalar olish va amaliyotda foydalanish usullari;
- biologik membranalami texnik modellari, ulami amaliyotda 
ishlatilishi;
- biologik membranalami nanotexnologiyada ishlatilishi.
12-vazifa. 
Biologik 
membranalami 
nanokonstruksiya 
va 
nanotexnologiyalarda ishlatilishi bo‘yicha informatsion baza yarating.
148

---