Q. D. Davranov, B. S. Aliqulov nanobiotexnologiya

oltin stafilokokkni oqsilli organizmga moddalami yo‘naltirilgan 
transporti 
vositalarini 
xarakteristikasini 
tuzatish 
maqsadida 
ishlatilishi mumkin ekanligi aniqlangan.
157

---

Hozirgi vaqtda, Aydako universiteti olimlari «super mikrob» 
oqsilidan foydalanib, biosensorlar yaratish ustida ishlamoqdalar.
4. Nanobakterin: Haqiqatmi yoki ba’zi bir olimlarni xayoliy 
adashishimi?
Finlyandiyaning 
Kuopio 
shahridagi 
universitetning 
xodimi
O.Kayander juda kichik mikroorganizm ajratib olgan va uni 
nanobakteriya deb atagan (89-rasm).
89-rasm. Nanobakteriyalar 
(skanirlovchi elektron mikroskoplar yordamida suratga olingan).
Nanobakteriyani uzunligi 20-150 nm oralig‘ida bo‘ladi. Demak, u 
hozirgacha aniq bo‘lgan bakteriyalar, zamburug‘ sporalari yoki ko‘p 
hujayrali organizmlar hujayralaridan ancha kichik.
Nimaga asoslanib nanobakteriyalar borligi haqida xabar 
qilingan? Elektron mikroskop yordamida tadqiqotchilar tashqi 
ko‘rinishidan dumaloq shaklga ega boMgan bakteriyalarni eslatuvchi 
tartibli strukturalami kuzatganlar va rasmga olganlar (89-rasm). Keyingi 
kuzatishlarda «sirli nanostrukturalar»ni ko‘payishi aniqlangan. Ushbu 
kuzatishlar olimlarni nanobakteriyalar deb nomlangan hayotni yangi 
strukturasi bilan tadqiqotlar olib borishga ishontirgan.
Birinchidan, nanobakteriyalar mustaqil hayot jarayonlarini olib 
borishlari uchun juda kichik. Ikkinchidan, ulami ichiga moddalar 
almashinuvi va ko‘payishni ta’minlovchi molekulalar va strukturalar 
sig‘maydi. 
Ammo 
1990-yillami 
boshlarida finlyandiyalik olim
158

---

O.Kayanderni va uning tarafdorlarini nanobakteriyalar borligi haqidagi 
fikrlari, o‘zini paleontologik tasdig'ini topgan.
AQSH ni Texas universiteti geolog olimi R.Folk Rim atrofidagi 
issiq manbalaming mineral qoldiqlarini kuzatish jarayonida, elektron 
mikroskopda O. Kayander topgan strukturaga o‘xshagan jonli struktura 
borligini kuzatgan. Keyinroq, avstriyalik geologlar dengiz sathidan 3,5 
km pastda kontinentni g‘arbiy qirg‘og‘idagi qumlami kuzata borib, 
uning sirtida miniaturali qismlardan iborat bo‘lgan, uzunligi 20 dan 128 
nm gacha bo'lgan ipsimon jonivorlami kuzatganlar. Bu struktura tashqi 
ko‘rinishi 
bo‘yicha 
zamburug‘ 
iplarini 
eslatgan. 
Avstriyalik 
tadqiqotchilar, mikroblarga o‘xshatib o‘zlari kuzatgan strukturani 
«nanobam» lar deb ataganlar.
Nanobakteriyalami o‘lchami shunchalik darajada kichik boMganki, 
ulami ichidan hatto DNKni bir necha molekulalariga ham joy topish 
amri mahol bo‘lgan. Tirik hujayralami boshqa strukturalari haqida 
gapirmasa ham bo'ladi. Shuning uchun olimlar, nanobamlar barcha 
boshqa organizmlardan nafaqat o‘lchamlari, balki faoliyat ko‘rsatish 
mohiyati bilan ham farq qilishini taxmin qilganlar.
O. 
Kayandemi fikriga ko‘ra nanobamlar, aminokislotalar va yog‘ 
kislotalarini o‘zlari sintez qilmaydi va ulami atrof-muhitdan tayyor 
oladi. Balki nanobamlar hamkorlikda hayot ko‘rish uchun koloniyalar 
hosil qiladi yoki ulami genlari shunday tarqalganki, nanoblar faqat 
gumhlarga birlashgan holatdagina ko‘payishlari mumkin. Bu muammo 
haqida 
yagona 
fikrga 
kelinmagan 
va 
O.Kayander 
kuzatgan 
nanobakteriyalar haqidagi tortishuvlar hozirgacha davom etib kelmoqda. 
Nanobakteriyalami ko‘payishlari mumkinligi, tirik borliq haqida 
Trolland-Myuller taklif qilgan konsepsiyaga asosan, ulami tirik deb tan 
olishga majbur qiladi. O. Kayander va boshqa olimlami fikrlaricha, 
nanobakteriyalar har xil kasalliklarni keltirib chiqarishlari mumkin va 
shuning uchun ham o‘ta xavilidir. Ular bosh miya, buyrak va boshqa 
organlaming hujayralarini o‘limga olib kelishlari mumkin.