Q. D. Davranov, B. S. Aliqulov nanobiotexnologiya

proteaza ’ 
revertaza'
Odam immun 
tanqislik 
virusi
90-rasm. Orttirilgan immun tanqislik sindromi (OITS yoki SPID) virusi: 
tashqi ко ‘rinishi (chapda) va tuzilish sxemasi (o ‘ngda): gp 120, gp41, p i
 7, 
p24-harxil tipdagi oqsil molekulalari; proteaza, revertaza - fermentlar.

---

Viruslami genetik materiali genetik axborot tashuvchilarini barcha 
ko'rinishida: bir- va ikki zanjirli DNK, bir- va ikki zanjirli RNK 
ko'rinishida boMadi. Bunda, ular to‘g‘ri hamda halqasimon shaklda 
boMishlari ham mumkin. Tabiat - viruslarda genetik materialning 
barcha variantlarini sinab ko‘rgan va bu sinovlar natijasida ikki 
turga: genetik axborotni saqlovchi sifatida ikki zanjirli DNK va uni 
ko‘chirib yuruvchi sifatida bir zanjirli RNK ga to‘xtagan.
Genetik materialiga qarab, barcha vimslar 2 gumhga boMinadi: 
DNK-saqlovchi viruslar (adenoviruslar, uchuq (gerpes) viruslar); va 
RNK - saqlovchi viruslar (poliomielit viraslari, o‘simliklarda shish hosil 
qiladigan vimslar).
Virusni qobigM (kapsid) oqsilli subbirliklardan (kapsomerlardan) 
tuzilgan va ular tayoqchasimon yoki dumaloq (91-rasm) shaklda hamda 
ko‘p qirrali boMishi mumkin. Kapsidda oqsilli subbirliklarini soni har xil 
boMadi: ba’zi bakteriofaglarda-12, tamaki mozaikasi vimsida - 2200 ta. 
Ko‘plab o'simlik viruslari hamda poliomielit virusi kristallar hosil 
qiladi. Bu kristallar millionlab elementar virus boMakchalaridan tashkil 
topgan. Bunday holatda, virus tashqi ta’sirga juda chidamli boMadi. 
Vims kristallarini eritish va qaytadan cho'ktirish mumkin. Bunda virus 
yo‘qolmaydi. Viruslar hujayra ichidagi parazitlar hisoblanadi, ular faqat 
tirik hujayrani ichida rivojlanadi va ko'payadi.