Q. D. Davranov, B. S. Aliqulov nanobiotexnologiya
Tirik hujayralarda oqsilli «nanomotorlar»
Download 7.32 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Miozin molekulasi
|
12. Tirik hujayralarda oqsilli «nanomotorlar»
Hozir yashab turgan organizmlarda tabiat 3,5 mlrd yil aw al konstruksiya qilgan nanomotorlar ishlab turganiga ishonish qiyin. Oqsilli «motorlar» hujayrada sodir bo‘ladigan tabiiy nanojarayonlarda ishtirok etadi. Masalan, hujayradagi energiyani universal manbayi bo‘Igan ATF ni sintezi oqsilli nanostruktura - ATF sintetaza fermenti ishtirokida o4tadi. Bu ferment birgalikda ishlovchi ikkita rotorli nanomotorlardan tuzilgan mexanik ustqurmadir. Motorlardan chiqadigan mexanik energiya ATF molekulasini sintezida ishlatiladi. Rotorli motorlardan tashqari, tirik organizmlami hujayralarida yuzdan ko4proq nanomotorlar uchraydi. Bu nanomotorlar to4g‘ri chiziqli harakatni ta’minlab turadi. Ular hujayralami har xil qismlarida joylashgan bo‘lib, bir-biridan funksiyalari bilan farq qiladi. Ba’zi nanomotorlar bir necha yuzlab qadamlardan iborat bo‘lgan murakkab ta’sirlami amalga oshiradi, ba’zilari esa, faqat birgina ta’sirini bajarishga 63 mo‘ljallangan. Oqsilli motorlar bir-birlaridan nafaqat ta’siri bilan, balki og'irligi bilan ham farq qiladi. г ---------------------------------- 1 'Щ'ТШвптгтгтгя 1 < ” Ca2+ ATF Aktin Miozin Ko‘prik 40-rasm. Mushaklarni qisqartirish sxemasi, unda miozin oqsili asosidagi to ‘g'ri chiziqli harakadanicvchi oqsilli motor ishtirok etadi: 1 - mushak tolalari; 2 - mushak tolasining maxsus organoidiningfragmenti - miofibrillar; 3 - miozin molekulasi; rasmni pastki (oq - qora) qismida miozinni molekulasini aktin molekulalariga nisbatan l/2 doira to ‘g'ri chiziqli harakati shunday aks ettirilganki, unda molekulalarni bir-birlarini vaqtinchalik bog'lar - ко ‘prikchalar hosil qilib «qoplashi ко ’payadi». Hozirgi vaqtda, oqsillami uchta katta sigmentga: miozin, dinein, kinezinga kiruvchi to‘g‘ri chiziqda harakatlanuvchi motorlar jadallik bilan o‘rganiimoqda. Miozin oqsili 1864-yilda ochilgan bo'lsada, faqat XX asmi ikkinchi yarmiga kelib, uning mexanik energiya ishlatishi aniqlangan. Miozin molekulasi oddiy mexanik qo‘l bo‘lib, u bir xil 64 |
