Q. D. Davranov, B. S. Aliqulov nanobiotexnologiya

Oqsil molekulalarini strukturalarini o‘zgarib turishi, ularni o‘z- 
o‘zidan 
ma’lum 
strukturaga 
kirishi 
bilan 
tugallanadimi? 
Strukturalami maksimal darajada ko'proq xilma-xillikka ega boMishiga, 
harakat qilib turadigan tirik tabiat bunga yo‘l qo'ymaydi.
Oqsil molekulalarini o‘zgarib turishini ikkinchi tabiiy yo‘nalishi
- ulami modifakatsiyasidir. Modifikatsiya yoki sintezlangan oqsil 
molekularini yoki ribosomada endigina sintezlanadigan polipeptid 
zanjirlami kimyoviy o‘zgarishi natijasida paydo bo‘ladi.
Polipeptidlami modifikatsiyasi asosida quyidagilar yotadi:
- polipeptid molekulalarini fragmentlarga kesilishi;
- polipeptidlami alohida fragmentlarini yangi molekulaga tikilishi;
- oddiy oqsillami xilma-xil moddalar bilan birlashib, murakkab 
oqsillar 
(glikoproteinlar, 
lipoproteinlar, 
metalloproteinlar) 
hosil 
qilishlari;
- polipeptid tarkibidagi ba’zi aminokislotalarni kimyoviy o‘zgarishlar 
(oksidlanishi, disulfid va vodorod bog‘ lari hosil qilishi)ga uchrashi.
Hujayra tomonidan sekretsiyaga uchraydigan oqsillami ko'pchiligi 
modifikatsiyaga uchraydi. Oqsil molekulalarini o‘z-o‘zidan ma’lum 
holatga (shaklga) kirishidan oldin ulami modifikatsiyasi sodir bo‘ladi. 
Demak, oqsil dastlab modifikatsiyaga uchraydi va undan keyin ma’lum 
shaklga ega bo‘ladi. Modifikatsiyaga uchraydigan oqsillar nanoko- 
nstmktorlar va nanotexnologlami diqqatini o‘ziga tortmoqda. Fransiya- 
ning Bordo shahrida faoliyat ko‘rsatayotgan olimlami diqqat - e’tiborini 
glikoproteinlar o‘ziga tortgan. 0 ‘z-o‘zidan savol tug‘iladi, murakkab 
modifikatsiyaga uchragan oqsillar-glikoproteinlar nimasi bilan 
olimlarni e’tiborini o‘ziga tortdi?
44

---

Glikoproteinlami molekulasi gidrofob (oqsil) va gidrofil (uglevod) 
qismlardan tashkil topgan. Bunday molekulalar suvga tushganida o‘z- 
o'zidan dumaloq shakldagi nanostrukturaga aylanib qoladi (25-rasm).
25-rasm. Modifikatsiya qilingan glikoprotein oqsilini molekulasi (rasmda 
chap tomonda) gidrofob (1) va gidrofil (2) uchastkalarga ega. Bunday 
molekulalar suvli eritmada о ‘z-o 'zidan membranali nanopicfakchalarga 
yig'ilib oladi (rasmda о ‘ng tomonda).
Glikoproteinlami mana shu xususiyatlarini ishlatib, olimlar sun’iy 
membranali nanopufakchalar sintez qilishga erishdilar. Bunga o‘xshagan 
nanopufakchalar tirik organizmda moddalarni maqsadli yo'naltirish 
uchun yetkazuvchilar sifatida ishlatilishlari mumkin.